Sağlam çocuk izlemi, çocuk hekimliğinin temelini oluşturur ve sadece sağlıklı çocuklara verilen bir hizmet değildir. Tüm çocukların büyüme ve gelişmelerinin izlendiği, sağlıklı olup olmadıklarının değerlendirildiği, aşı ve sağlık eğitimi gibi koruyucu hekimlik uygulamalarının sunulduğu bir çocuk sağlığı hizmetidir.
İlk izlemler doğum sonrası 24 saat içinde ve taburcu olurken yapılır. Daha sonra bebek 5 ve 7. günlerde tekrar görülür. İzlemler ilk 6 ay ayda bir, 6-12. aylarda 3 ayda bir, 13-36. aylarda 6 ayda bir, okul öncesi dönemde yılda bir, okul çocuğu ve ergenlerde ise 1-2 yılda bir devam etmelidir.
Doktor kontrolü için hasta olmak şart değil
Çocuk sağlığı izlemleri çocuklar için uygun bir ortamda, yeterli zaman ayrılarak yapılır. Anne-baba, varsa bebeğin bakıcısı ya da bakımına yardımcı olan kişiler ile birlikte olunması önemlidir. Sağlam çocuk izleminin amacına ulaşabilmesi için 20-30 dakika sürmesi gerekir. İzlemler sırasında düzenli kayıt tutulmasına özen gösterilir.
Çocuk sağlığı izlemi öykü/görüşme, gelişimin değerlendirilmesi, fizik muayene, gözlem, taramalar, aşılama, danışmanlık ve sağlık eğitimini kapsar. Muayeneye her seferinde iyi bir öykü ile başlanır. Çocuğun şikayeti olup olmadığına bakılmaksızın her ziyarette tam bir fizik muayene yapılır. Boy, vücut ağırlığı, baş çevresi ölçümleri yapılıp büyüme izlem kartına işlenir ve yorumlanır. Aynı zamanda aile ve çocuk ilişkisi de gözlemlenir. Çocukların yaşlarına uygun bazı taramalarının yapılması sağlam çocuk takiplerinde çok önemlidir.
Çocukluk çağı taramaları
Yenidoğan taramaları: Ülkemizde yenidoğanlar doğumsal hipotiroidi, fenilketonüri ve biotinidaz eksikliği açısından taranırlar. Kan örneğinin en uygun olarak 3-5.günler arasında alınması önerilir. Bu test topuk kanı ya da zeka testi olarak da bilinir.
Her yenidoğan bebeğe hastaneden çıkmadan önce işitme testi yapılır. Amaç işitme kaybının erken tanınmasıdır. İşitme kaybı tespit edilip tedaviye erken başlanır ise dil gelişimi anlamlı ölçüde daha iyi olacaktır.
Yenidoğan bebekler gelişimsel kalça bozuklukları için muayene edilir ve ilk 4 ay kalça ultrasonogrofisi ile değerlendirilebilir. 4-6. aydan sonra gerek görülür ise direk grafi ile radyolojik değerlendirme yapılabilir. Yürüyene kadar çocuklar her izlemde gelişimsel kalça bozuklukları açısından değerlendirilmeye devam edilir.
Görme taraması: Görme işlevinin değerlendirilmesinde öykü, anne babanın gözlemleri, fizik muayene ve bazı testler kullanılır. Çocuklar riskli durumlarda ve özellikle okula başlamadan önce göz hekimi tarafından değerlendirilmelidir.
Anemi (kansızlık) taraması: Çocuklarda en sık görülen anemi, demir eksikliği anemisidir. Bebekler, ilk altı ay sadece anne sütü alması konusunda teşvik edilir ve 4-6. aydan itibaren değerlendirilerek koruyucu demir ilaçları ile desteklenir.
Hipertansiyon taraması: Üç yaşından başlayarak her çocuk sağlığı izleminde yılda bir kere tansiyon ölçümü yapılmalı ve yaşına göre normal olup olmadığı değerlendirilmelidir.
Hiperlipidemi taraması: Hiperlipidemi taraması, kabaca kan kolesterol düzeyi taramasıdır. İki yaşından itibaren risk altındaki tüm çocuklara önerilir. Ailesinde 55 yaştan önce kalp ve damar hastalığı olanlar, kalbe bağlı nedenler ile ani ölüm öyküsü olanlar, anne babasında kolesterol yüksekliği, ailede tansiyon yüksekliği, şişmanlık ve şeker hastalığı öyküsü olan çocuklar risk grubunda yer alır.
İdrar yolu enfeksiyonu taraması: Bebeklik döneminde, okul çocuklarında ve ergenlik döneminde yapılabilir.
Ağız ve diş sağlığı taramaları: Amaç, çocukluk çağında sık karşılaşılan diş çürüklerini ve hastalıklarını önleyebilmektir. Sağlam çocuk izlemlerinde süt dişleri ve kalıcı dişler kontrol edilir. Diş temizliği ve fırçalama ile ilgili bilgi verilir. Gerekirse çocuk diş hekimine yönlendirilir.
Doktora sıkça sorulan konular
Sağlam çocuk izlemlerinde sıkça merak edilen konular diş çıkarma, tamamlayıcı beslenmeye geçiş, uyku problemleri, tuvalet eğitimi ve aşılardır.
- Diş çıkarma: Çoğu bebek 6-8 aylıkken ilk dişlerini çıkarmaya başlar. Genellikle önce alt ve üst kesici dişler çıkar. Bazen ilk çıkan diş ortalardaki olmayabilir. Diş çıkarırken ateşin 38 dereceyi geçmesi ve su gibi ishal görülmesi beklenmez. Ağızda salya artışı olabilir. Soğuk dişlikler bebeği rahatlatabilir. Genelde ilk dişler değil, iki yaşından sonra çıkan arka dişler daha çok ağrı yapar. 2,5-3 yaşına kadar 20 süt dişi tamamlanır. Kalıcı dişler 6-7 yaşları arasında tamamlanır.
- Tamamlayıcı beslenmeye geçiş: Öncelikle bebeklerin mümkünse ilk altı ay sadece anne sütü alması önemlidir. Bu dönemde anne sütü, bebeğin D vitamini dışında tüm ihtiyacını karşılar. Bu nedenle bebeklere yenidoğan döneminden itibaren D vitamini desteği verilir. Anne sütünün tek başına, süt çocuğunun besin ihtiyacını karşılamaya daha uzun süre yeterli olamayacağı zamanda başlatılan, diğer yiyecek ve içeceklerin anne sütü ile birlikte sunulduğu dönem tamamlayıcı beslenmeye geçiş dönemidir.
Altıncı ay bebeğin tamamlayıcı beslenmeye başlaması için ideal zamandır. Bebeğin hazır olduğunu da bazı hareketlerinden anlayabilirsiniz. Destekli olarak oturabiliyor, siz yemek yerken takip ediyor ve tepki veriyorsa, kaşıkla ağzına bir şey verdiğinizde alabiliyorsa o da artık başlamak için hazırdır.
Tamamlayıcı gıdaya iki emzirme arasında, bebek çok acıkıp sinirlenmeden, günde 2 öğün, bir türk kahvesi fincanının yarısı kadar miktarda, püre kıvamında gıdalarla, kaşıkla başlanır. Sebze püreleri, meyve püreleri, ev yapımı yoğurt ilk verilecek besinlerdir. Mevsim sebze ve meyvelerini tercih edin. Sebzeler iyice yıkanıp suda veya buharda pişirilebilir. Meyveler cam rendeden geçirilip suyu ve posası beraber verilir. En az üç gün arayla yeni bir besin denenir ki bebeğe alerjik olabilecek besin ayırt edilebilsin. İlerleyen günlerde sunulan besinin miktarı ve öğün sayısı arttırılır. Bebek kabul ettikçe püreden pürtüklü kıvamdaki gıdalara geçiş yapılır. 9. aydan sonra parmak gıdalar ile bebeğin kendisini beslemesi teşvik edilir.
Öğün sayıları 6-8. aylar arasında günde 2-3 kere, 9. aydan sonra ise günde 3-4 keredir. Bebek ilk verilen gıdalara alıştıktan sonra kahvaltıya da başlanabilir. Kahvaltı için bebek tuzsuz peynir, tereyağı ve yumurta sarısı ile tanıştırılır. Bu dönemde tuz ve baharat kullanılmamalıdır. Öğünler sırasında yutmayı kolaylaştırmak için bardak biberon ile su verilebilir. Öğün sonrası emzirme sindirime yardımcı olur.
Bebeğiniz 1 yaşına gelince ise artık aile bireyleri ile sofradaki yiyecekleri tüketmeye başlar. Unutmayınız ki, 6.-9. aylar arası anne sütü halen bebeğinizin temel besin kaynağıdır. İsteğe bağlı olarak emzirmeye iki yaşına kadar devam edebilirsiniz.
Bebeğinize bir yaşından önce inek sütü, yumurtanın beyazı, bal, tuz ve şeker vermeyin. İnek sütü, soya, yumurta, buğday, fıstık, ceviz, balık, kabuklu deniz ürünleri, turunçgilller, çilek, domates ve susamın alerjiye neden olabileceğini unutmayın. Bu gıdalar ile tanıştırırken bebeğinizi dikkatli gözlemleyin.
- Uyku problemleri: Uyku bebeklerin temel gereksinimlerinden biridir. Uyku düzensizlikleri ise yaşamın ilk birkaç yılı içinde bebeklik döneminde ailelerin ve çocuk hekimlerinin sık karşılaştıkları sorunlardan biridir. Yenidoğanlar günde 15-18 saat uyuyabilirler. Bu süre aylar geçtikçe azalır. Bebeklerin uyku düzenleri birbirinden çok farklı olabilir. Çoğu 6. aydan sonra gece-gündüz uyku düzenini oturtur. Günde 10-12 saat uyuyabilir, bunun 2-3 saati gündüz uykusudur. Ancak halen geceleri uyanmaya devam edebilir. Artık gürültü ve diğer uyaranlara karşı daha hassas olur.
Bebeğin gece gündüz farkını algılayabilmesi için, uyusun diye gündüz ortam karartılmamalıdır. Bebeğinizi yatağına uyur uyanık halde bırakın ve kendi kendine uyumayı öğrenmesini sağlayın. Uykuya dalması için sallamayın. Yatağına sevilen bir battaniye, örtü ya da yumuşak bir oyuncak koyabilirsiniz. Yatağında uyuma alışkanlığını kazanabilmesi için uyuduktan sonra yerini değiştirmeyin. Yatağında uykuya dalmaya alışan bebekler, uyandıklarında çevresini daha az yadırgarlar ve ağlamazlar. Odasında loş bir aydınlatma olsun, gece uyanırsa karanlıkta korkmasın. Ortam ısısı 18-22 derece arasında tutulsun, üşümesin diye kat katörtülmesin. Evde sigara içmeyin ve uyumadan önce odasını havalandırın.
Gece uyanıp ağlayan bebekler fazla uyarılmadan tekrar uyutulmalıdır. Bunun için çocuk uyanıp ağladığında yanına hemen gitmeyin, tekrar uykuya dalabilir. Ağlamaya devam ediyorsa odasına gidin ama ışıkları açıp kucağınıza almayın ve gezdirmeyin. Yatağının yanına oturun, ona dokunup konuşarak sakinleştirip tekrar uykuya dalmasına yardımcı olun.
- Tuvalet eğitimi: Tuvalet eğitimi, zaman ve sabır isteyen bir iştir. Bu eğitime başlamak içinçocuğunuzun da, sizin de hazır olmanız gerekiyor. Çocuğunuzun hazır olduğunun en belirgin işareti kakasını ya da çişini bezine yaptıktan sonra size bu durumu haber vermesidir. Çişini yapmadanönce bunu ifade edebilmesi de bir işarettir. Genellikle çocuklar kaka veya çiş yapacakları zaman farklı bir yüz ifadesi takınır, oyun oynuyor ise bunun keser ve hareketsizce dururlar.
Bu gelişim genellikle 1,5-2 yaşında olduğu gibi 2,5-3 yaşına kadar da uzayabilir. Ancak unutmayın ki erken veya geç mutlaka olacaktır. Çocuğunuzu başka çocuklar ile kıyaslayarak kendinizi ya da onu yetersiz hissetmeyin. Çocuk tuvalet eğitimine hazır olduğunu belli etmiyor ve işbirlikçi değil ise iki yaşından önce zorlamayın.
Öncelikle oturak kullanmayı öğrensin, sonra klozet adaptörüne geçebilirsiniz. Tuvalet eğitimi üç ay kadar uzayabilir, bu canınızı sıkmasın. Bu süreçte çocuğunuzu ödüllendirici davranıp teşvik etmek çok önemlidir. Sinirli ve cezalandırıcı tutumlardan kaçınılmalıdır.
- Aşılar: Sağlam çocuk takiplerinin olmazsa olmazı aşılardır. Ülkemizde uygulanan aşı takviminde Hepatit B, BCG (Verem), DaBT-İPA-Hib, KPA, KKK, OPA, Td, Hepatit A, Suçiçeği, aşıları yer alıyor. Bu aşı takvimine ek olarak rotavirüs, menengekok ve human papilloma virus aşıları da isteğe bağlı olarak uygulanır.
Coronavirüs Nedir? COVID-19 Hastalığının Belirtileri Nelerdir?
COVID-19 İle Soğuk Algınlığı, Grip ve Alerjik Rinit Nasıl Ayırt Edilir?
Soğuk Algınlığı Belirtileri ve Grip Belirtileri
Kolajen Nedir, Ne İşe Yarar? Collagen Faydaları Nelerdir?
Pandemi Sürecinde Çocuklarımızı Nasıl Korumalıyız? 
Anne Sütünün ve Emzirmenin Faydaları 
Kardiyak Rehabilitasyon Nedir, Neden Önemlidir? 
