Genetik Testler İle Kişiye Özel Kemoterapi

Her geçen gün görülme sıklığı artan kanser, tüm dünyanın en önemli sağlık sorunları arasında yer alıyor. Kanser tedavisinde önemli gelişmeler yaşanırken, son dönemde hastalığın seyrini olumlu yönde değiştiren ‘bireyselleştirilmiş tedaviler’ öne çıkıyor. Bireyselleştirilmiş tedaviler ile hastanın kansere neden olan hücrelerine yönelik genetik haritaları çıkartılarak hastaların genetik şifreleri çözülüyor.

Kanser, günümüz sanayileşmiş toplumlarında ölüm nedenleri arasında, kardiyovasküler nedenler sonrasında ikinci sıradaki yerini koruyor. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve Uluslararası Kanser Ajansı’nın (IARC) global kanser gözlemi yapan GLOBOCAN verilerine göre 2012 yılında dünyada toplam 14,1 milyon yeni kanser vakası geliştiği ve 8,2 milyon kişinin kansere bağlı nedenlerden öldüğü ifade ediliyor. Yaklaşık 32 milyon kişinin kanser tanısı ile yaşadığı günümüzde tanısı en çok konulan kanser türleri sırayla akciğer, meme ve kolon kanseri olarak belirtiliyor.

Kanser ile mücadelede bireysel tedaviler öne çıkıyor

Artan kanser vakalarına karşın, son yıllarda tıp alanındaki gelişmeler ile aynı hızda ilerleyen onkoloji alanındaki çalışmalar farklı tedavi seçeneklerini de gündeme getirerek, tedavinin başarısında büyük rol oynuyor. Kanser tiplerinin değişkenliği, kanser hastalarının seyrindeki farklılıklar, kanserli hücre oluşumundaki değişiklikler araştırmacıların gelişen moleküler biyoloji yöntemleri (the human genoma project - yeni nesil DNA sequencing) ile her geçen gün kanserin seyrinde yeni bir basamağı keşfediyorlar. Yapılan araştırmalar ile birlikte günümüzde kanserde bireyselleştirilmiş tedavilerin önemi her geçen gün daha fazla artıyor.

Genetik şifrelere yönelik bireysel tedavi

Kanser, kişinin kendi sağlıklı hücrelerinden gelişiyor ve her hücre kişiye özel genetik şifre taşıyor. Kanser hücresinin genetik haritasının çıkarılarak tedavide başarı artıyor. Hastalığın seyri sırasında uygulanan moleküler genetik testlerin sayesinde, hangi kemoterapi ilacının hangi hastada daha faydalı olabileceği dahi saptanabiliyor ve hastanın uygulanacak hedefe yönelik tedaviden göreceği faydanın ortaya çıkarılması mümkün olabiliyor. Son yıllarda bu çoğalma yollarını keserek tümör hücrelerinin ölümüne yol açan son derece etkili 'akıllı ilaç' ya da 'hedefe yönelik ilaç' olarak da adlandırılan tedavilerin keşfedilmesi kanser tedavisinde yeni bir çığır açmıştır.

Daha tedavi başlamadan gidişatı konusunda bilgi sahibi olmak mümkün

Kanser hastalarının kendi özelliklerinden veya o kişiye ait tümör dokusunun genetiğinden faydalanarak optimal tanısal yöntemin belirlenmesi ve en uygun tedavi seçeneğinin uygulanması olarak nitelendirilen bireyselleştirilmiş tedavinin, hastalık sürecinin tanı anında tahmini ve tedaviye cevabın ya da oluşabilecek direncin tedavi başlangıcında öngörülmesi anlamında büyük önem taşıyor. Hastaların genomik yapısının değerlendirilmesi ile olası toksik yan etkilerin önceden tahmin edilip, hastaları zararlı bir tedaviden koruma şansı da veriyor. Bir hastaya, kişiye özel tedavi seçeneği sunabilmek için kişinin kanser dokusu veya kanında dolaşan tümör DNA’sı elde edilerek özel yöntemler ile tümörün akıllı ilaçlara uygun olup olmadığı test edilir. Günümüzde moleküler patoloji olarak adlandırılan hassas gen analiz yöntemleri ile tümörün kaynaklandığı organa bakılmaksızın kanserleşme sürecinde ana rol alan gen bozuklukları saptanmaya çalışılır. Elde edilen sonuçlardan yola çıkarak, günümüze kadar yapılan çalışmalar ve elde var olan hedefe yönelik tedavi ilaçları gözden geçirilerek multidisipliner onkoloji ekibince bu durum değerlendirilir ve hastaya uygun bir tedavi seçeneği olup olmadığına karar verilir.

Bireyselleştirilmiş tedavi nedir?

Hassas tıp olarak da adlandırılan bireyselleştirilmiş tedaviler, hasta ve hasta yakınlarının kafasını karıştırıyor ve çoğu zaman zor anlaşılıyor. Hastalık heterojenitesinin daha iyi anlaşılması, tedaviye bireysel cevapların farklı oluşunun gözlemlenmesi ile ortaya çıkan ‘Bireyselleştirilmiş Tedavi’ kavramı, Amerika Gıda ve İlaç Denetleme Ajansı tarafından, ‘doğru kişinin, doğru zamanda doğru dozda, doğru ilaç ile tedavi edilmesi’ olarak tanımlanıyor. Daha geniş anlamda, bireyselleştirilmiş tedavi her bir bireyin kendi ihtiyaçları doğrultusunda, kendi özelliklerine göre ayarlanmış, kendi seçimleri de göz önünde bulundurularak tıbbi bakım ve hizmetin her aşamasında (prevansiyon-tanı-tedavi ve takip) şekillendirilmesi olarak ifade edilebilir.

Kanser türlerinin pek çoğunda genetik tarama yapılıyor

Bazı moleküler genetik testler dar panelller halinde ülkemizde de uygulanabiliyor iken çoğu geniş panel testleri Amerika ve Avrupa'daki bazı merkezlerde inceleniyor. İsteyen hastaların kan ya da biyopsi örnekleri bu laboratuvarlara gönderilip alınan sonuçlara göre tedavileri planlanıyor.

Genetik testler, başta akciğer, meme, kalın bağırsak, böbrek ve melanom adı verilen cilt kanserlerinin özel bir türünde olmak üzere birçok kanser türünde yavaş yavaş kullanıma giriyor. Bu genetik haritalama yöntemi ile aynı zamanda immünoterapi tedavilerinin de ne derece etkili olabileceği tespit edilebiliyor.

Doç. Dr. Ece Esin
Bayındır Sögütözü Hastanesi Tıbbi Onkoloji Bölüm Başkanı