Demans Nedir? Demans Belirtileri Nelerdir?

İlk çağlarda insanların ortalama yaşam süresi 18-20 yılken, Ortaçağ'da 30 yıl, İkinci Dünya Savaşı sonrasında 50 yıla çıkmıştır. Sanayi Devrimi, teknolojik düzeyin artması, çevresel koşulların giderek iyileşmesi insan yaşam süresini uzatmıştır. Günümüzde Türkiye'de beklenen yaşam süresi 78.6 yıldır.

Yaşam sürelerinin artması bazı problemlere yol açmaktadır ki bunların başında demans gelir. Demans, çağımızın önemli hastalığıdır. 65 yaş üstü her 10 kişiden birinde, 75 yaş üstü ise her 4 kişiden birinde demans gelişir. Günümüzde yaklaşık 50 milyon demanslı hasta bulunmaktadır ve bu sayının 2050 yılında 150 milyona ulaşacağı tahmin edilmektedir.

Demans nedir?

Demans, günlük hayatın faaliyetlerini engelleyen bilişsel bozulmadır. Hastalığın karakteristik bulgusu unutkanlık ve hafıza kaybıdır. Bellek, öğrenme, dil fonksiyonları ve mental fonksiyonlarda bozulma olur. Bilişsel bu bozulma, günlük yaşam aktivetelerinde zorlanmaya yol açar. Çevreye ilgi azalır, kişilik değişikleri gelişir. Dil, algı, beceri, pratik, dikkat, muhakeme fonksiyonları zayıflar. Bellek kaybı, yakın bellekte bozulma şeklindedir. En son öğrenilenlerin ve yapılanların hatırlanamaması, akşam ne yendiğinin, günün tarihinin, ocağının kapatılıp kapatılmadığının, cüzdanın, anahtarın, para üstünün unutulması gibi...

Demans belirtileri

Erken evrede unutkanlık ön plandayken; orta evrede kaybolmak, iletişim bozulması, kişisel hijyende azalma, yardım ihtiyacı, tekrarlayan sorular sorma görülür. Geç evrede ise yürümede güçlük, tam bağımlılık, çok yakınları bile tanıyamama, saldırganlık ve psikolojik bulgular gelişmektedir. Sinsi başlangıçlıdır ve sürekli ilerleme eğiliminde olan bir hastalıktır.

Demans evreleri

Demans, sinsi başlangıçlı ve sürekli ilerleme eğilimi gösteren bir hastalıktır. Teşhisten sonra 5-15 yıl içinde ileri evreye ulaşır. Demans, üç evrede incelenir.

• Demansın erken evresi: Basit unutkanlıklar, öğrenme güçlüğü, soru ya da cümle tekrarları, kişilik değişiklikleri, ilgi kaybı, ilgisizlik, aldırmazlık, eşyaları kaybetme görülür.
• Demansın orta evresi: Unutkanlıkta artış, kişisel hijyende bozulma, dağınıklık, kişilik değişikliklerinde artış, gece huzursuzlukları, uyku bozuklukları, uyuyamama, iletişim azalması, kaybolma eğilimi görülür.
• Demansın ileri evresi: Başkalarına bağımlılık, idrar ya da gaita kontrolünde kayıp, hareket bozuklukları, düşme, yavaş yürüme, konuşamama, yatağa bağımlılık, öz bakımın yapılamaması, saldırganlık, çok yakınların bile tanımaması görülür.

Demans neden olur?

Demansların yüzde 60-70’i Alzheimer demansıdır. Bunu beyin damar hastalıklarına bağlı vasküler demans izler. Frontotemporal demans, Huntington hastalığı, Lewy cisimcikli demans ve mikst tip demanslar da mevcuttur. Ayrıca B1, B6 VE B12 vitamin eksiklikleri, derin anemiler, hormonal bozukluklar (tiroit, diyabet vb), tümörler, menenjit, HIV enfeksiyonu, felçler ve hidrosefali ise demansa yol açan diğer durumlardır.

Alzheimer neden olur?

Alzheimer demansının nedenleri tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik ve çevresel faktörlerin etkili olduğu bilinmektedir. Alzheimer hastalığının genetik türleri daha genç yaşlarda ortaya çıkar. Genetik köken, hastaların yüzde 5’inde rol oynar. Bu hastalarda demans 40-50’li yaşlarda ortaya çıkar.

Alzheimer risk faktörleri

• İleri yaş
• Kadın cinsiyet
• Aile öyküsü
• Düşük sosyoekonomik düzey
• Düşük eğitim seviyesi
• Beslenme bouklukları
• B, C, D, E vitamin eksiklikleri
• Östrojen seviyesinin azalması, menopoz
• Sistemik hastalıklar
• Hipertansiyon, diyabet, hiperlipidemi
• Toksik maddelere maruz kalmak (alimünyum, demir, bakır, kalay, cıva vb)

Demans tanısı

Özel bir test yoktur. Hastanın öyküsü, klinisyenin detaylı incelemesi, psikolojik testler, kan testi ve görüntülemeler ile tanı konur.

Demans tedavisi

Kolinesteraz inhibitörleri ve memantin spesifik ilaçlarıdır. Tedavide tam başarı hali ne yazık ki sağlanamaz. İlaç tedavileri hastalık sürecini yavaşlatma ve kontrol altına alma açısından önemlidir. Ayrıca hastanın yaşadığı ortamın ve bakıcısının mümkün olduğunca sabit olması ve değiştirilmemesi, düşmenin önlenmesi gibi tedbirler de alınmalıdır.

Demansı önlemek mümkün müdür?

Demanstan korunmak için yapılması gerekenler:

• Okumak, bulmaca çözmek, sudoku, kağıt oyunları, satranç, puzzle, kelime oyunu gibi zihni aktif tutacak faaliyetler yürütmek,
• Sosyalleşmek,
• Sigara ve alkol tüketmemek
• Egzersiz ve spor yapmak
• Kilo vermek, düzenli ve sağlıklı beslenmek
• Bol güneşe maruz kalmak
• Gıda ve vitamin takviyeleri almak (B, C, D, E vitaminleri)
• Diğer sağlık sorunlarının tedavisi (hipertansiyon, diyabet, obezite, depresyon gibi)
• İyi uyumak

Ayrıca yapılan araştırmalar, yalnızlığın beyin hücrelerine iyi gelmediğini, beynin idrak ve algılama yetileriyle hafızayı olumsuz etkilediğini göstermektedir. Yalnız olan insanlarda demans riski, yalnız olmayanlara göre daha fazla görülmektedir. İnsanın tek başına olması, paylaşmaması, konuşmaması, hiçbir faaliyette bulunmaması ve içe dönük yaşaması, sinir hücreleri arasındaki iletişimi bozmaktadır. Arkadaş-partner edinme, sosyal hayatın içinde olma ve paylaşma ise hastalık riskini azaltmaktadır. Konuşma, sohbet etme ve içe dönük yaşamdan kurtulma, nöronlar arasındaki bağlantıyı artırmaktadır.