Uyku Bozukluğu Nedenleri, Belirtileri ve Tedavisi

Uyku âdeta yemek yemek, su içmek ya da nefes almak gibi yaşam için olmazsa olmaz fizyolojik ihtiyaçlardan biri... Bireylerin sağlıklı kalması ve en iyi şekilde yaşamını sürdürebilmesi için gerekli olan yaşamsal bazı fonksiyonlar yalnızca uyku sırasında yerine getirilebiliyor. Bu nedenle sağlıklı uykunun sürdürülememesi durumunda hayatı tehdit eden hastalıklar ile karşılaşılabiliyor. 

Uyku bozukluğu nedir?

Kişinin günlük rutin uyku alışkanlığı dışında gelişen uyku paternine uyku bozukluğu denir. Aslında uyku kişiye özel, kişinin parmak izi gibi kişiye tanımlı bir durumdur. Günlük uyku alışkanlığının ötesine geçen her türlü kısa uyuma, uykuya dalamama, uykuyu sürdürememe ya da aşırı uyuma halleri uyku bozukluklarının tanımı içerisinde yer alır.  

Uyku şikayetleri nelerdir?

• Uykuya dalmakta güçlük
• Uykuya sürdürmekte güçlük
• Gece boyunca sık uyanma
• Gündüz artmış uykululuk hali
• Uykuda anormal motor hareketler
• Horlama ve uykuda solunum bozuklukları

Uyku bozukluğu neden olur?

Primer ya da sekonder formda olabilir. Primer olanlar parasomniler ya da uyku apnesi gibi durumlardır. Uyku ayrıca ikincil etkenler arasında yer alan psikolojik hastalıklar, metabolik hastalıklar, ilaç kullanımı, vardiyalı çalışma, iş koşulları gibi birçok faktörden etkilenebilir.

Uyku bozukluğu türleri nelerdir?

Günlük pratikte en sık karşılaşılan uyku bozuklukları insomnia, uykuda solunum bozuklukları, huzursuz bacak sendromu, parasomniler ve hipersomnilerdir. 

İnsomnia nedir?

En sık karşılaşılan uyku bozukluğudur. Herkes hayatının belirli bir döneminde kısa süreli de olsa uykusuzluk yaşayabilir ve en sıklıkla psikojen faktörler bunu tetikler. Ancak en az 3 ay devam eden, haftada en az 3 gece yaşanılan, gecede 3 veya daha fazla uyanmaya sebep olan uyuyamama durumu insomnia olarak tanımlanır. Uykusuzluk, gündüze yansıyan gündüz uyuklama hali, sinirlililik, dikkat dağınıklığı, kaygı bozukluğu, konstantrasyon güçlüğü ve uykusuzluğa bağlı kazaların yaşanması gibi belirtiler ile kendini gösterir.

Uykuda solunum bozuklukları

Uyku laboratuvarlarında, uyku testlerinin en sıklıkla uygulandığı hasta grubunu uykuda solunum bozukluğu olan hastalar oluşturur. Obstrüktif (tıkayıcı) uyku apne sendromu, uykuda solunum bozukluklarının başında gelir. Horlama, uyku apnesi ve gündüz aşırı uyuklama hali ile kendini gösterir. Tedavi edilmediği taktirde ilerleyen dönemde yüksek tansiyon, kalp ve beyin damar hastalıkları, obezite ve metabolik sendrom gibi birçok hastalık için risk faktörü oluşturur.

Huzursuz bacak sendromu nedir?

Genellikle akşam saatlerinde ya da uykuya dalmadan önce ortaya çıkan, tarifi zor olan, bacaklarda ağrı, huzursuzluk, yanma, karıncalanma hissi ile birlikte bu şikayetlerin bacakların hareket etmesi ile ortadan kalktığı bir çeşit hareket bozukluğudur. Altta yatan sekonder nedenlerin araştırılması ve uygun ilaçlar ile tedavi edilmesi gerekir.

Parasomniler

Genelde çocukluk çağında başlayıp, erişkin çağda da devam edebilen uyurgezerlik, uyku terörü gibi uyku esnasında ortaya çıkan anormal motor davranışlar ile karakterizedir. Aynı zamanda erişkin çağda ortaya çıkabilen REM uykusu davranış bozukluğu gibi birtakım parasomniler de ileride ortaya çıkabilecek parkinson hastalığı ve benzeri sendromların habercisi olabilir. Parasomni yakınması olan her çocuk ya da erişkinin mutlaka bir nöroloji uzmanı tarafından değerlendirilip, uyku testi planlaması yapılmalıdır. 

Hipersomniler

Altta yatan herhangi bir hastalığa bağlı olmadan ortaya çıkabileceği gibi, narkolepsi ve katapleksi sendromu gibi tanı kriterleri belirlenmiş sendromlar şeklinde de karşımıza çıkabilir.

Uyku bozukluğu tanısı

Uyku ile ilişkili herhangi bir yakınması olan kişinin mutlaka uyku konusunda özel eğitim almış bir nöroloji uzmanı tarafından değerlendirilmesi gerekir. Gerekli görüldüğü taktirde uyku testi istenebilir. 

Polisomnografi (uyku testi) nedir?

En az 6 saat süre ile kişinin spontan uykusu esnasında birden çok parametrenin birlikte değerlendirildiği bir kayıttır. Kişinin gece laboratuvar koşullarında yatırılarak tetkik edilmesi gerekir. Ertesi gün yapılan değerlendirme ile kişinin uyku paterni ve olası uyku bozukluklarının tanısı konulabilir.

Uyku bozukluğu tedavisi nasıl yapılır?

Tipine göre kişinin uyku alışkanlıkları değerlendirilir. Var ise uyku hijyen bozukluğu düzeltilir. Aynı zamanda gerekli medikal tedavi ile ve uykuda solunum bozukluğu olan hastalarda solunum cihazları ile tedavi mümkündür.

Uyku hijyeni nedir?

Daha iyi ve sağlıklı bir uykunun sürdürülebilmesi adına en kolay yollardan biri uyku hijyenidir. Uyku hijyeni şu şekilde sağlanabilir: 

• Her akşam aynı saatte yatılması.
• Her sabah aynı saatte kalkılması.
• Sabah uyanınca yataktan çıkılması.
• Gün içinde normal bir fiziksel ve zihinsel aktivitede bulunulması.
• Uyku gelince yatağa gidilmesi.
• Uykuya dalamayınca yataktan çıkılması.
• Yatak odasının ses ve ışık yönünden izolasyonunun yapılması.
• Kahve, çay, alkol, sigara gibi faktörlerin düzenlenmesi.
• Gündüz uyunacak ise 12.00 ile 14.00 arasında en fazla 45 dakika olacak şekilde şekerleme yapılması.

Uzm. Dr. Hayal Toktaş
Bayındır İçerenköy Hastanesi Nöroloji Uzmanı