Unutkanlığa Bilişsel Aktiviteli Çözüm

Halk arasında basit tanımıyla unutkanlık olarak adlandırılan demanslar, günlük yaşam aktivitelerinde bozulmaya neden oluyor. İlerlemesi halinde, kişi yardıma gereksinim duyabiliyor. Bayındır Hastanesi’nde, bu süreçlerin yavaşlatılması amacıyla medikal tedaviye ek olarak, çeşitli bilişsel aktiviteleri içeren rehabilitasyon programları uygulanmaya başlandı.

Alzheimer başta olmak üzere demansların tümü kronik seyirli beyinde yıkımla birlikte kişinin bilişsel fonksiyonlarında kayba sebep olan ilerleyici hastalıklar. Demans başlayan bir kişide mesleki performans, hobiler, ev işleri, sokakta, mali işlerde bağımsızlık, sıradan aygıtların kullanımı, kendine bakım gibi günlük yaşam aktivitelerinde kayda değer bir bozulma görülüyor. Bellekte belli belirsiz problemlerle başlayıp bilişsel kayıpların zamanla artması ile hasta günlük hayatında bile yardıma gereksinim duyabiliyor.

Hayata tutunmak için
Mevcut ilaç tedavileri ile hastalığın ilerlemesi geciktirilebiliyor ve kısmen bellek ile diğer yetilerde düzelme sağlanabiliyor. Ancak son yıllarda Alzheimer hastalığı başta olmak üzere, demansif süreçlerin yavaşlatılması ve yaşam kalitesinin korunması amacıyla medikal tedaviye ek olarak, hastanın becerilerini/ belleğini korumak, fonksiyonelliğini artırmak ve günlük yaşam aktivitelerini sürdürebilmesini sağlamak amacıyla çeşitli bilişsel aktiviteleri içeren rehabilitasyon programlarının da uygulanması olumlu etki sağlıyor.

Bu Bilişsel Aktivite Programları’ndan biri Bayındır Hastanesi bünyesinde nörolog, psikiyatrist ve psikologdan oluşan bir ekip ile uygulanıyor. Bu programda unutkanlık şikayeti ile başvuran kişi nörolog tarafından değerlendiriliyor, gerekli tetkikler (beyin MR, EEG, nöropsikometrik testler, kan tetkikleri) yapıldıktan sonra, kişi uygun ise Bilişsel Aktivite Programı için yönlendiriliyor. Rehabilitasyon programlarında kişinin hastalığın gidişatı yavaşlaması, kişinin var olan becerilerinin geliştirilerek daha uzun süre bağımsız işlev görür durumda kalması, ev veya dış mekanda olabilecek kaza ve kaybolmaların azaltılması, kişinin sosyal aktivitesinin artırılması sağlanarak içe kapanma ve izolasyon gibi ruhsal çöküntülerden hastanın korunması, bakım veren kişilere bağımlılığının ve bakımevine geçişin geciktirilmesi sağlanmış oluyor. Ayrıca, hastaların bir yandan kayıplarının acısını (bilişsel aktivitelerindeki kayıp) yaşarken bu tür bir yöntem ile hala bir şeyler yapabileceklerini görmelerinin, hayata tutunmaları açısından güçlü bir motivasyon sağlaması bekleniyor. Bu amaçlar doğrultusunda; Bilişsel Aktivite Programları’nda bireysel ve grup psikoterapi görüşmeleri ve aile destek grupları düzenleniyor.

Alzheimer İnovasyon Enstitüsü bünyesinde hazırlanmış olan Ashby Memory Method, son yıllardaki bilimsel çalışmalar sonucunda geliştirilmiş bir yöntem. Program birçok ülkede boyunca henüz etkilenmemiş bölgelerini korumak ve bu bölgelerin işlevlerini hasarlı işlevlerin telafisi için kullanmak amaçlanıyor. Böylece kişinin mümkün olan en iyi işlev düzeyi korunmuş oluyor. Yıkımın uygulanmakta olup, ekibimiz tarafından kültürümüze uyarlandı. Bu sayede AM metodunun Türkiye’deki ilk ve tek servis sağlayıcısı olarak Bayındır Hastanesi refere edilmektedir.

Depresif beliritler görülebiliyor
Hastalığın ilk günlerinden itibaren, çeşitli kayıpların hissedilmesi ile birlikte depresif belirtiler ve kaygılar oluşmaya başlıyor. Aynı zamanda hastaların stres eşiği düşebiliyor ve hayata karşı daha kırılgan hale gelerek, içe kapanabiliyorlar. Hastalığın getirdiği bu değişikliklere uyum sağlayabilmek ve bu değişikliklerle başa çıkmak psikoterapilerin temel amaçlarından biri. Demans başlangıcı olan bireyler çoğu zaman kaygılarını kimse ile konuşamıyor ve kendi içlerinde bile düşünmekten kaçınabiliyorlar.

Hasta yakınlarının iletişimi önemli
Demans sürecinde bireyin, yakınlarının bakım ve ilgisine ihtiyacı artıyor. Bireyin yaşantısını ve becerilerini belirgin biçimde etkileyen bu gibi durumlarda aile ve bakım veren kişilerin adaptasyonu son derece önemli. Aile görüşmelerinde Bilişsel Aktivite Programı ve psikoterapide kazanılanların günlük yaşantıya taşınması amaçlanıyor. Yakınların adaptasyonunda en önemli konulardan biri, iletişim stilleri. Karmaşık ve kafa karıştırıcı iletişim, kayıpların tamamen göz ardı edilmesi veya fazlaca vurgulanması, çocuksulaştırma gibi iletişim stillerinden kaçınmak önemli. Hasta ve yakınları başa çıkmayı bir anda değil, yaşayarak ve deneyimleyerek öğreneceklerdir. Bu sebeple adaptasyonun sürekli ve dinamik olmasını sağlamak gerekiyor.

Kişiye özel uygulama
Öncelikle hasta ve yakınları ile görüşülerek hastanın ne durumda olduğu, geçmiş yaşantısı ve ilgi alanları öğreniliyor ve bunların yardımıyla o kişi için uygun egzersizler hazırlanıyor. Hedefler doğrultusunda bireysel ve grup terapileri düzenleniyor. Özellikle grup terapileri paylaşım, karşılıklı destek, kaygı ve üzüntülerin dışa vurulması, hastalık ve götürüleri ile başa çıkmanın geliştirilmesine imkan sağlıyor. Bu terapilerde hastalar sadece uzman yardımı değil, aynı sorunu yaşayan grup üyelerinin de desteğini alıyor.

Grup psikoterapisi seansları 7-10 kişilik gruplardan oluşuyor ve belli aralıklarla toplanılıyor. Her bir seans 45-60 dakika sürüyor, hastanın durumuna göre haftada 1-2 seans yapılıyor. Sekiz haftalık bir programın ardından değerlendirme yapılıyor ve hastanın fayda gördüğü düşünülürse devam ediliyor.

Örneğin, Alzheimer hastalığının başlangıcında motor öğrenme, anlık bellek ve örtük bellek kapasitesi korunuyor. Bu gibi potansiyeller kullanılarak kişinin mümkün olan en aktif bilişsel düzeyde kalması için çalışılıyor. Bu aktivite programında; bilişsel stimulasyon, görselleştirme çalışmaları, hatasız öğrenme, ipucuna bağlı öğrenme, aralıklı hatırlama gibi egzersizler yapılıyor. Uygulama öncesi ve süresince değerlendirmeler yapılıyor. Her hastanın bilişsel durumu, eğitimi, ilgi alanı farklı olduğundan uygulanacak her seans o kişiye özel olarak, onun kapasitesine uygun, ilgisini çekecek ve dikkatini sürdürebileceği egzersizlerden kişiye özel oluşturuluyor. Bakım veren kişiler ya da aile bireyleri de eğitilerek, hastaya verilen ev egzersizi dokümanları üzerinden çalışmaları sağlanıyor. Bilişsel Aktivite Programı’na ek olarak, bireysel ve grup psikoterapi görüşmeleri ve aile destek grupları planlanıyor.

Çevresel düzenlemeler de yapılmalı 
Bu alanda çevresel düzenlemeler de çok önemli. Süreç içerisinde çok karmaşık ve hastanın durumunu zorlaştıran ortamlar sadeleştirilebilir ancak, izole ortamlar yaratmaktan da kaçınılmalı. Bu gibi düzenlemeler için tek bir doğru kural yok, her hastanın durumu göz önünde bulundurularak hastanın kayıpları ve çevre arasında optimal bir denge sürdürülmeli. Bu basamaklar planlanırken, hasta yakınları ve tedavi ekibi arasında iş birliği kurulmasını sağlayan aile destek görüşmeleri oldukça önem taşıyor. Hasta odaklı yapılan bu görüşmelerde, ailede veya bakım verenlerde psikolojik desteğe ihtiyacı olan kişiler de uygun yardımı almaya yönlendiriliyor.