Menopoz Nedir? Menopoz Belirtileri Nelerdir?

Menopoz, kadın vücudunda yumurtamanın ve bununla birlikte bazı hormonların üretiminin durması nedeniyle adet kanamalarının kalıcı olarak kesilmesidir. Menopozun kadın sağlığı için en önemli yanı artık çocuk sahibi olmanın mümkün olmamasıdır ve düşünüldüğünde 45-50 li yaşlardan sonra doğal bir gebelikten korunma yöntemine kavuşmak demektir. Menopoz ileri yaşlarda gebe kalmayı imkansız hale getirerek kadın sağlığı için ciddi bir riski yok eder ve belki de insanların büyütmeye ömürlerinin yetemeyeceği çocukların doğmasına izin vermez.

Menopoz dönemleri

Doğurganlığın bittiği ancak adet kanamalarının henüz kesilmediği, ortalama 4 yıl sürebilen, sıklıkla düzensiz kanamaların yaşandığı, sıcak basmaları, uyku bozuklukları gibi belirtilerin görülebileceği geçiş dönemi olan perimenapoz; yumurtaların hemen hemen tamamının bitmesi ve östrojen seviyesinin en alt seviyelere düşmesi ile herhangi bir hastalığa bağlı olmadan doğal olarak 12 ay adet görememe olarak tanımlanan ortalama 51-52 yaşları arasında görülen menopoz; ve menopoz sonrası dönemdir. Menopoz sonrası ilk 2 yıl erken postmenopoz, sonrası geç postmenopoz olarak tanımlanır.

Menopoz sınıflandırması

Erken menopoz, doğal menopozun 40-45 yaş aralığında oluşmasıdır. 40 yaşından önce adetlerin kesilmesi ise yumurtalık yetmezliği (primer ovarian yetmezlik) olarak tanımlanır. Yumurtalıkların ameliyat ile çıkarılması ile oluşan menopoz, cerrahi menopoz olarak tanımlanır. Yumurtalıkların bazı kanserlerin tedavisi sırasında radyasyon veya kemoteropatik ajanlarla zarar görmesi ile oluşan menopoz, indüklenmiş menopoz olarak tanımlanır.

Menopoz yaşı

Ortalama menopoz yaşı 51 olmakla birlikte kadınların %5 i 55 yaşından sonra, diğer %5 lik bir grup ise 40-45 yaşları arasında menopoza girmektedir.

Menopoz yaşını etkileyen faktörler genetik, ırk, sigara kullanımı ve doğurganlık öyküsüdür. Ailede erken menopoz öyküsü olan kadınlar ortalamaya göre daha erken menopoza girerler, bunun dışınde bazı genetik mutasyonların da erken menopoza neden olabildiği anlaşılmaktadır. Sigara içiyor olmak menopoz yaşını 2 yıl öne çekmektedir. Galaktoz tüketimi, anne karnındayken dietilstilbesterol ilacına maruz kalmış olmak, gece vardiyalarında çalışıyor olmak menopoz yaşını öne alıyor olabilir. Yumurtalıkları bırakılarak yapılan rahim çıkarılması ameliyatlarından sonra nedeni tam anlaşılamamış olmakla birlikte menopoz daha erken oluşmaktadır. Doğum kontrol hapı kullanımı ise menopoz yaşını etkilemez.

Bazı ipuçları olsa da menopozun hangi kadında ne zaman başlayacağını önceden kestirmek mümkün değildir. Adet kanamasının 3. günü yapılan bazı testler fikir verebilir ancak güvenilir değillerdir. Bu testlerin sonuçlarına bakarak özellikle doğurganlıkla ilgili yorumlar yapmak henüz çocuk doğurmamış bir kadında gereksiz endişe yaratabilir ya da artık çocuk doğurmak istemeyen bir kadının menopoza girdiğini düşünerek korunmayı bırakıp istenmeyen bir gebelikle karşılaşması ile sonuçlanabilir. Yapılan testler kişinin menopoza yakın olduğunu gösterse dahi bu dönemde seyrek de olsa yumurtlamalar devam edebilir, bu nedenle adet kanamaları tamamen kesilene kadar gebelik istemeyen kadınların korunmaları gerekir.

Menopoz öncesi belirtiler nelerdir?

En yaygın işaretleri adet kanamalarının sıklığının azalması, düzensizleşmesi ve sıcak basmalarıdır. Bu belirtiler genellikle menopozdan 4 yıl kadar önce başlar. Bunların dışında uyku bozuklukları, ruh halinde dalgalanmalar, kilo artışı olabilir.

Menopoz döneminde yapılması gerekenler

Menopozun belirtileri olan adet gecikmeleri ve sıcak basmaları başka sağlık sorunlarından da kaynaklanabileceğinden bu dönemde jinekolojik muayene gereklidir. Tiroid bezi ile ilgili bazı sorunlar, süt hormonu seviyesinin artması ve gebelik adet gecikmelerine neden olabilir. Sıcak basmaları böbrek üstü bezlerinden ani hormon salınımı ya da tiroid bezinin fazla çalışıyor olmasından kaynaklanabilir.

Menopoza geçiş, menopoz ve sonrasında her kadında farklı şiddette ve farklı belirtiler oluşacağından tedavinin yöntemleri de farklı olacaktır. Pelvik muayene, meme taraması, rahim ağzı kanseri taraması ve rutin kan tetkikleri menopoz dönemi görüşmenin parçalarıdır. Ruhsal durum değerlendirmesi de yapılmalıdır. Olası cinsel sorunlar, idrarla ilgili problemler, uyku düzensizlikleri sorgulanır.

Menopoz sonrası sorunlar

Sıcak basmaları dışında menopoz sonrası zamanda belirginleşen sorunlar genitoüriner sistemdeki dokuların yapısında elastikiyetin azalması ve hacim kaybı nedeniyle belirginleşen vajinada daralma, kuruluk, ağrılı cinsel ilişki, sık idrar yolu enfeksiyonu, kemik erimesi, kalp hastalıkları riskinde artış oluşmasıdır.

Menopozda tedavi gerekli midir?

Menopoza geçiş dönemi ve menopozun hemen sonrasındaki bir kaç yıl kadın vücudunda belirgin bedensel ve psikolojik değişimler yaşanır. Kardiyovasküler hastalık ve kemik erimesi riski artar. Hormonal değişimler vücut ağırlığının artmasını kolaylaştırır.

Menopoz döneminde sık yaşanan sıkıntılar (adet kanamalarında düzensizlikler ve adet kanamalarının kesilmesi, sıcak basmaları, terlemeler, kemik erimesi, kalp damar hastalıkları riskinde artma, genital organlarda kuruluk, idrarla ilgili sorunlar) genellikle östrojen seviyesinin düşmesi ile ilgilidir. Bu sıkıntıların şiddeti ve süresi kişiden kişiye belirgin farklılık göstermektedir. Bazı kadınlar çok hafif belirtilerle bu dönemi atlatabilirken bazen de tedavi gerektirecek kadar yoğun sorunlar yaşanabilir. Tedavi kişinin gereksinimlerine göre planlanır. Yaşam kalitesinin çok bozulması durumunda risk değerlendirmesi ile 5 yıl kadar hormon desteği yapılabilir. Bazı antidepresan ilaçlar da menopoz döneminde kullanılmaktadır.

Menopoz döneminde kemik erimesi hızlanır. Bazı kişilerde kemik erimesi çok şiddetli olabilir ve ilerleyen zaman içinde omurilikte sessiz kırıklar oluşur. Küçük travmalarla bile kalça ekleminde, el bileğinde kırıklar oluşabilir. Sigara kullanıyor olmak ve hareketsizlik kemik erimesini artırmaktadır.

Menopozda sıcak basmaları ne kadar devam eder?

Vücudun üst kısmında ortalama 4 dakika kadar süren sıcaklık hissi, peşinden çarpıntı ya da baş ağrısı, halsizlik, güçsüzlük, baş dönmesi ve sonunda yoğun terleme ve üşüme hissi sıcak basması olarak tanımlanır. Çok sık tekrar edebilir, geceleri daha sık olur ve uykudan uyandıracak kadar yoğun hissedilebilir. Stresli ve sıcak ortamlarda sıcak basmaları daha sık ve şiddetli oluşur.

Sıcak basmaları menopoz döneminde her beş kadından dördünde oluşur. Bu kadınların da dörtte üçünde bir yıldan daha uzun bir süre devam eder. Bunlarını yarısında da azalarak 5 yıl kadar devam edecektir. Sonuç olarak yaşla birlikte sıcak basmalarının sıklığı ve şiddeti azalır. Ortamı soğuk tutmak, baharatlı yiyeceklerden ve kafeinden kaçınmak, stresli yorucu işlerden uzak durmak yararlı olabilir.

Menopoz ağrıları nelerdir?

Menopozdaki hormonal değişimlerle ilişkisi kesin olarak bilinmeyen eklem ve kas ağrıları da sık iletilen yakınmalardır.

Menopoz ve egzersiz

Bazı kaynaklarda egzersizin sıcak basmalarını azalttığı söylense de araştırma sonuçlarına göre böyle bir fayda yoktur. Menopoz sonrası dönemde kilo alma eğilimi olur, kemik erimesi hızlanır. Egzersiz yapmak sağlığımız için çok önemlidir. Kan dolaşımı hızlanır, kilo artışı bu yolla engellenebilir, kemik erimesi egzersiz yapan kişilerde daha az oluşur.

Menopozda cinsel yaşam

Yaşlanma sırasında fizyolojik cinsel reaksiyonlarda ve cinsel aktivitede genel bir azalma olmaktadır. Araştırmalara göre kadın ve erkekleri %50-80’i 60 yaş üzerinde cinsel olarak aktif olmaya devam etmektedir. Kadınlarda eşle kurulan ilişkinin kalitesi, cinsel aktivitede en belirleyici faktör olmaktadır.

Kadınlar için ilerleyen yaşlarda cinsel deneyim temel olarak menopoz sonrasında oluşan fizyolojik ve psikolojik değişimler ile şekillenmektedir. Estrojen ve progesteron hormonunun azalaması ile oluşan bu değişimler vajinada daralma ile sonuçlanan ürogenital mukozanın zayıflaması, incelmesi, vajinanın ıslanması ve kanlanmasında azalma, meme başı, klitoris ve vulva dokusunda cinsel aktivite sırasında duyarlılığın azalmasıdır. Libido, seksüel duyarlılık, ilişki sırasında konfor seviyesi (ağrısız cinsel ilişki) ve ilişki sıklığı azalmaktadır. Bu yakınmaların azaltılması için ilk seçenek lokal olarak kullanılan östrojen içeren kremler, fitillerdir. Kayganlaştırıcı jeller sıklıkla kullanılmaktadır.

Uzm. Dr. Ruhnaz YILMAZ
Bayındır Kavaklıdere Hastanesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı