Kalp Krizi Nedir? Belirtileri, Tanı ve Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Kalp krizi, kalbe kan akımı sağlayan damarlardan birinin dakikalar-saatler arasında tıkanması ile oluşan bir durumdur. Kalp devamlı yüksek miktarda oksijen ve yakıta (besin maddesi) ihtiyaç duyan bir organdır. Kalp damarları içinde hızla oluşan ve damarı tıkayan bir pıhtı oksijen ve besin akımının kesilmesine yol açar. Bu maddelere her saniye ihtiyaç duyan kalp kasında kan akımın kesilmesi ile önce kasılma işlevi bozulur, sonra da dokular hayatiyetini kaybeder. Bir noktadan sonra ise kayıplar artık geri gelmez.

Kalp krizini tetikleyen şeyler nelerdir?

Kalp krizine neden olan pıhtının oluşması için kalp damarında hastalık olması, yani damar sertliği de denen aterosklerozun olması gerekir. Ateroskleroz, damarın iç çeperinde kolesterol, kalsiyum ve bağ dokunun birikmesi demektir. Biriken bu maddeler hem damar içinde darlık oluşturur hem de pürüzsüz damar iç yüzeyini bozar. Pıhtı oluşmasını engelleyen pürüzsüz yüzeyin bütünlüğünün bozulması her an bir pıhtının oluşması ve damarı tıkaması için elverişli bir ortamdır.

Neyse ki vücudumuzun pıhtı oluşmasını engelleyen veya oluşan pıhtıyı hemen eriten mekanizmaları riski azaltır. Neden bir gün bir anda bu işin ters gittiğini ve her şeye rağmen damarı tıkayan bir pıhtının oluştuğunu tam bilemiyoruz. Fakat yüksek kolesterol, yüksek kan basıncı, kontrolsüz şeker hastalığının bu sürece yatkınlığı çok artırdığını biliyoruz. Örneğin, kolesterol düşürücü ilaçları düzenli kullanmak damarın içindeki pıhtı oluşturan riskli yapıların  bu özelliğini büyük oranda kaybetmesini sağlar. Onun içindir ki damar sertliği olanlarda kolesterol düşürücü ilaçlar kullanıldığında kalp krizi riski belirgin şekilde azalır. Diğer taraftan sigara içilmesi ise tamamen ters etki yaratır. Her sigara, damar yapısını biraz daha bozarak, üzerinde pıhtı oluşma riskini katlayarak yükseltir. Ayrıca ani stres durumlarında, yani ani öfke, üzüntü gibi durumlarda salgılanan hormonların etkisi ile kalp damarlarında ani pıhtı oluşma riski artabilir.

Kalp krizi için risk faktörleri nelerdir? Kalp krizinde kimler risk altındadır?

Kalp damarlarında ateroskleroz dediğimiz sertleşme ve kireçlenme yaşlanma sürecinin bir parçasıdır. Aileden gelen genetik mirasımız da bu süreçte çok büyük rol oynar. Bunlar değiştirilmesi mümkün olmayan risk faktörleridir. Fakat  yüksek kolesterol düzeyi, yüksek kan basıncı, yüksek şeker düzeyi ile mücadele etmek elimizdedir. Bu riskler kontrol altına alınırsa kalp krizi riski belirgin şekilde azaltılmış olur. Sigara içilmemesi veya kesilmesi ise damarlara yapılabilecek en büyük iyiliktir. Kiloya dikkat etmek ve düzenli yürüyüşler yapmanın da ilave katkılar sağlayacağını unutmamak gerekir.

Kalp krizi nasıl anlaşılır? Belirtileri nelerdir?

Kalp krizi anında oluşan şiddetli göğüs ağrısı kalbin yardım çığlığıdır. Kalp krizi ağrısı genellikle göğüs orta kesiminde, içten gelir. Sırta, kollara, çeneye yayılma eğilimdedir. Yanında terleme, mide bulantısı gibi yakınmalar da varsa mutlaka hemen bir sağlık kurumuna başvurmak gerekir.

Bazen kalp krizinin belirtileri, çok siliktir. Sadece göğüste sıkıntı hissi ile seyredebilir. Özellikle şeker hastalığı olanlarda yukarıda tanımlanan göğüs ağrısı olmayabilir. Bu durumda kalp krizi teşhisi gecikebilir. Kalp krizinin ilk saatleri hayati açıdan çok önemlidir. Ölümlerin çoğu ilk saatlerde olur. Bu nedenle ilk saatlerde tıbbi temas çok önemlidir. Bu sayede kalp krizinden ölüm oranları 40-50 yıl önce %30-40’larda iken günümüzde %3-4’lere kadar inmiştir. İlk saatlerde kalp krizini kazasız atlatmak dışında ikinci önemli nokta kalp krizinin kalp kasına verdiği hasarı en aza indirmektir. Onun için de erken müdahale büyük önem taşır.

Kalp krizi nasıl teşhis ve tedavi edilir?

Kalp krizi şüphesi ile başvuran bireyin kalp grafisinde (EKG) eğer kalp krizini gösteren temel bulgular varsa kalp krizi yönetim süreci başlar. Eğer bu bulgular çok belirgin değilse (ki hastaların önemli bir kısmında tipik EKG bulguları yoktur) kısa aralıkla kalp enzimleri kontrol edilir. Bu enzimlerde yükselme tespit edildiğinde yine kalp krizi olarak kabul edilir. Bu aşamada tedavide amaç tıkanan kalp damarını açmaktır. Bu amaçla eğer imkân var ise anjiyografi ünitesine alınan hastanın damarlarının filmi çekilir, ardından balon/stent gibi yöntemi ile damarı açılır. Başvurulan merkezde imkân yoksa hızla başka bir merkeze sevk edilir. 

Kalp hastalığını tedavi etmek için ilaç kullanılıyorsa, bu artık kalp krizi riskinin olmadığı anlamına gelir mi?

Doktorun önerdiği ilaçları kullanmak (önerilmeyen bazı bitki temelli katkı maddelerini değil) kalp krizi riskini belirgin azaltır ancak risk hiçbir zaman sıfır olmaz. Hele bir de sigara içiliyorsa ilaç alınsa bile risk hala yüksektir. Ayrıca kalp ameliyatı olmak veya kalp damarına stent konulması da kalp krizi riskini sıfırlamaz. Bu tip tedaviler yapılmış olan kişilerin de mutlaka önerilen ilaçları kullanması gerekir. Modern tedaviler dışında kalp krizi riskini azaltan bir tedavi yönteminin etkinliği gösterilmemiştir.

Her göğüs ağrısı kalp kriziyle ile ilgili midir?

Gündelik yaşamda göğüs ağrısı sık görülen bir yakınmadır. Onun için her göğüs ağrısını hemen kalp krizi belirtisi olarak kabul edilmemelidir. Kalp krizi ağrısı şiddetlidir, genellikle göğüs orta kesiminde içten gelir. Sırta, kollara, çeneye yayılma eğilimdedir. Yanında terleme, mide bulantısı gibi yakınmalar da varsa mutlaka hemen bir sağlık kurumuna başvurmak gerekir.

Kalp krizi ne kadar sürer?

Kalp krizi akut (ani) bir tablodur. Damar tıkandıktan sonra dakikalar içinde göğüs ağrısı, göğüste sıkıntı hissi başlar. Bu durum genellikle birkaç saat sürer. Krizin ilerleme hızı ve büyüklüğü genel tabloyu (hem hayatta kalma hem de kalp kası açısından) etkiler. En sık görülen tipik tablo hızlı başlayan şiddetli göğüs ağrısıdır. Bazen ağrı gidip gelebilir. Bazen öncesinde (birkaç gün önce) başlayan küçük küçük ağrılar vardır. Sonra birden başlayan nispeten büyük ağrı olabilir. Bütün bu süreçler damar içinde pıhtı oluşması vücudun onu eritmesi, sonra tekrar oluşmaması ve bir noktada pıhtının erimemesi ile ilgili olabilir. Sonuçta kalp damarının tıkanması ve kriz geçirilmesi önemli bir süreçtir. Kalp hastalığı ile ilgili sık sık göğüs ağrısı (angina) yaşanabilir ama onlarca kriz geçirilmez. Çünkü krizler yaşamı sınırlayan büyük hasarlar verebilir.

Genç biri neden kalp krizi geçirir?

Kalp krizi her yaşta geçirilebilir. Ancak çok büyük oranda damar sertliği (ateroskeloz) zemininde geliştiğinden nispeten ileri yaşların hastalığıdır. Gençlerde görülen ani ölümler ile kalp krizini karıştırmamak gerekir. Genelde konuşma dilinde kalp nedeniyle olan beklenmedik ölümlerde kalp krizi ifadesi çok kullanılır. Özellikle gençlerde bu her zaman doğru değildir. Gençlerde, örneğin bir spor aktivitesi sırasında oluşan beklenmedik ölümlerde neden çoğunlukla kalp krizi değil, kalbin yapısal veya elektriksel diğer hastalıklarıdır ve bu hastalıklar da büyük oranda genetik (kalıtsal) temellidir.

Kalp krizi sonrası hasar kalır mı?

Kalp krizine ne kadar erken müdahale edilirse o kadar az hasar kalır. Çok hızlı ve etkin müdahalede kalp kasında doku kaybı hasarı çok azdır. Ancak tabii ki her şey matematik gibi işlemez. Çok hızlı müdahale edilebilir ancak damar yapısı, tıkanma tipi gibi nedenlerle damar açılamayabilir. Ama kalp krizinde erken müdahale hastaya hem hayatta kalma hem de az hasar alma açısından bir şans verir.

Prof. Dr. Erdem Diker
Bayındır Söğütözü Hastanesi Kardiyoloji Bölüm Başkanı