Çocuklarda göz sağlığı

Göz sağlığı, çocukların genel sağlığı ve gelişimi açısından büyük önem taşıyor. Göz hastalıklarının erken teşhis edilmesi, tedavi sürecinde kritik rol oynuyor.

Çocuklarda göz bozukluğunun belirtileri nelerdir?

• Gözde çapaklanma, kızarıklık, kaşıntı, sulanma

• Sık göz kırpma

• Göz bebeğinin beyaz görünmesi

• Göz küresinin, kornea dediğimiz ön saydam tabakanın çok büyük ya da küçük olması

• İki göz küresi arasında belirgin asimetri

• Göz kapaklarında düşüklük

• Gözlerin objeleri takip edememesi

• Işığa aşırı hassasiyet

• Gözlerin öne fırlaması

• Normalden farklı baş pozisyonları

• Göz bebeklerinde titreme hareketi

• Gözleri kısarak bakmak

• Baş ağrısı

• Çift görme

• Yazma ve okuma güçlükleri çocuklarda göz bozuklukluğunun belirtilerindendir.

Çocuklarda sık görülen göz hastalıkları nelerdir?

• Göz Yaşı Kanal Tıkanıklığı:

Göz yaşı, gözü yıkadıktan sonra göz yaşı kanallarıyla burna akar. Bu kanallarda darlık olduğunda göz yaşı kanallarda ve gözün içinde göllenir. Yeni doğan bebeklerde kanal tıkanıklığı olduğunda göz yaşı miktarı erişkin düzeyinde olmadığı için sulanma şeklinde değil de daha çok sık çapaklanma ilk bulgudur. Tıkanıklık tek ya da iki taraflı olabilir. İlerleyen aylarda tıkalı gözde sulanma artar. Bu durum iyi yapılan bir masajla çoğunlukla 1 yaşa kadar düzelir. 1 yaş sonrası ise kanala yönelik müdahale gerektirir. Bu nedenle, belirtiler fark edilir edilmez doktorunuzun gösterdiği şekilde masaja başlamalısınız. Tek tedavisi düzgün masajdır. Göz hekimleri bu masajın nasıl yapıldığını en doğru şekilde tarif edecektir. İlk aylarda yapılan doğru ve sık masajla bu durum düzelebilir. Yaş ilerledikçe açılma ihtimali zorlaşır. Göllenen göz yaşı sık enfeksiyona ve dolayısıyla darlığın artmasına yol açabileceği için antibiyotikli damlalar ile tedavi edilmelidir.

• Göz Tembelliği (Ambliyopi):

Çocuklarda en önemli ve atlanmaması gereken durumların başında gelir. Gözün görme seviyesinin normal değerlere yani tam seviyesine çıkamaması demektir. Tek ya da iki gözde birden olabilir. En sık gördüğümüz nedeni gözlerden birinde diğerine göre 2’nin üzerinde numara farkı olmasıdır. Özellikle çoğunlukla doğumsal olan astigmatta karşımıza çıkar. Beyin, numarası olmayan ya da az olan gözden gelen görüntüyü alırken numarası yüksek gözden gelen bulanık görüntüyü ihmal eder. Yani o göze yokmuş gibi davranır ki bu durum 6 yaştan önce ne kadar erken fark edilirse o kadar hızlı düzeltilir. 6 yaştan sonra ne yazık ki bu durumun düzeltilmesi çok mümkün olmamaktadır. Acilen gözlük ve sağlam gözün kapatılarak tembel gözün çalıştırılması gerekir. Gözlerin önünde görmeyi engelleyici yapısal bir neden; doğumsal katarakt, göz kapağı düşüklüğü, vs. gibi durumlarda da yine ambliyopi dediğimiz göz tembelliği oluşabilir. Bu nedenle çocukların doğar doğmaz, bir sorun yoksa 6. ve 12. Ayda takiben her yıl muayenesi şarttır.

• Hipermetropi, Miyopi, Astigmatizma, Şaşılık (Kayma):

Göze gelen ışınlar retinada odaklanırsa görebiliriz. Bunun aksi durumlarda kırma kusuru dediğimiz miyopi, hipermetropi ve/veya astigmatizma oluşur.

Miyopi: Göze gelen ışınların retina önünde odaklanması durumudur.​ Kabaca uzağı görmezler. İlk 18 yaşta yani gelişme çağında miyopide artış beklenir. Gözlük takılması bu ilerlemeyi durdurmaktan çok gözün görmeyi öğrenmesini sağladığı için önemlidir. Halk arasında yanlış bilinen gözlük taktıkça numara ilerler ya da göz tembelleşir sözleri gerçeği yansıtmamaktadır. Aksine gözlük gözlerin çalışmasını sağlamaktadır.

Hipermetropi: Göze gelen ışınların retina arkasında odaklanmasıdır. Yakın görme ve uzak görme birlikte etkilenir. Özellikle yaşamın ilk 6 yılında sık görülür.

Astigmatizm: Astigmat, gözün kornea veya lens dediğimiz ön tabakalarda yuvarlak yapısının bozulup düzensizliklerin oluşması sonucu meydana gelir. Gözümüze gelen ışık normalde bu yapıları geçip retina üzerinde tek bir düzlemde odaklanır. Astigmat durumunda, kornea veya lens düzensizdir. Böylece ışık farklı düzlemlerde odaklanır. Astigmat hipermetrop ya da miyopla birlikte olabilir. Bu çocuklarda baş ağrısı, ışıklarda dağılma, uzağı da yakını da bulanık ve sınırları dağınık görme gibi bulgular vardır. Tek taraflı olduğunda ya da iki göz arası fark 2 numaradan fazla ise o gözde tembellikle sonuçlanabilir.

Şaşılık (Kayma, Strabismus): Basit ifadesiyle çocuklarda sağ ve sol gözün aynı yere bakamaması durumudur. Beyin her iki gözden gelen bilgileri birleştirip tek bir görüntü yaratır. Şaşılık durumunda gözler aynı yere bakmadığı için beyin bu fonksiyonu gerçekleştiremez ve tek gözden gelen bilgiyi alıp diğerine yokmuş gibi davranır. Böylece o gözde tembellik yani ambliyopi gelişir. Özellikle tek taraflı yüksek kırma kusurlarında kayan göz tembel ve numarası yüksek gözdür. Bunun dışında; kromozomal bozukluklar (Down sendromu), doğum öncesi ve sonrasında geçirilen travmalar, ateşli hastalıklar, kafa ya da göz içi yer kaplayan kitleler, bebekte kafa içi basıncının artmasına yol açan tüm hastalıklar, doğumsal katarakt, glokom vs. gibi durumlar şaşılığa yol açabilir. Şaşılık bulguları; gözlerin aynı yere bakamaması ve eş zamanlı hareket edememesi, normal dışı baş-boyun pozisyonu, baş ağrısı, bulanık görme, derinlik hissi kaybı, çift görme vs. gibi bulgulardır. Şaşılık yeni doğan bebeklerde olabileceği gibi ilerleyen çocukluk çağında da ortaya çıkabilir.

Çocukların göz kontrolleri hangi sıklıkta yaptırılmalı?

Çocuklar doğduğu andan itibaren bahsettiğimiz belirtilerden herhangi biri gözlenirse göz muayenesi için vakit kaybedilmemelidir. Bu belirtiler yoksa 4-6. aylarda ilk muayeneleri yapılır. Hiçbir sorun olmasa bile çocukların her yıl düzenli muayenesi en ideal olanıdır. Özellikle 3 yaş muayenesi özel bir öneme sahiptir. Bu yaşlarda çocuklar objektif görme muayenesi yöntemlerine uyum sağlayabilirler ve muayene sonuçları daha güvenilirdir. Hiç muayene olmayıp 6 yaşından sonra gelen hastalarda doğumsal birçok patoloji ve ciddi kırma kusurları içi geç kalınmış olabilir. İlk 6 yaşta astigmat, hipermetropi sıklığı daha fazla olmakla birlikte 8-10 yaşlarından itibaren hızlı büyümeyle birlikte miyopi sıklığı artmaktadır. Bu dönemde kırma kusurları ve özellikle miyopi aniden ortaya çıkıp hızlı bir ilerleme gösterebilmektedir.

Bilinenin aksine göz muayenesi, sadece gözle ilgili hastalıklarda değil birçok sistemik hastalık için de son derece önemlidir. Çocuklarda doğumsal ya da sonradan edinilen birçok sistemik hastalığın göz belirtilerini saptamak ancak düzenli göz muayeneleri ile mümkün olmaktadır. Göz muayenesi bu hastalıklarda erken tanı konulabilmesini sağlayabilmektedir. Ekran kullanımının da çok arttığı günümüz dünyasında çocukların ve erişkinlerin yılda bir muayene olması uygun olacaktır.

Göz sağlığını korumak için nelere dikkat edilmeli?

Çocuklarda düzenli göz muayenesi yaptırmanın yanı sıra, açık hava etkinlikleri, düzenli egzersiz, sağlıklı beslenme ve düzenli uyku göz sağlığını korumak için son derece önemlidir. Güneş ışığından ve uzun süreli ekran kullanımından çocuklarımızı korumak gerekir. Hijyen kurallarına uymak, gözü kaşımamak, göze zarar verebilecek her tür kimyasal ve kesici maddeyi çocukların ulaşamayacağı yerlerde tutmak unutulmaması gereken unsurlardır.

Uzm. Dr. Evren Tayanç Kılıç
Bayındır Söğütözü Hastanesi, Bayındır Kavaklıdere Hastanesi Göz Hastalıkları Uzmanı