Sigarayı bırakmanın yolları

Sigara, tütün yapraklarının kurutlulmasıyla elde edilip içilen ve içinde çeşitli kimyasal maddeler içeren bir tütün mamülüdür. Dünya da ortalama 1.5 milyar kişi sigara içmektedir. DSÖ; sigara içmeyi  bir bağımlılık aynı zaman da  bir hastalık olarak tanımlar. Sebep olduğu hastalıklar nedeniyle her yıl dünyada 5 milyon, ülkemizde 100 bin kişi hayatını kaybetmektedir. Bu da sigarayı önlenebilir hastalık ve hayati risk nedenleri arasında ön sıralara yerleştirir.

İçerdiği nikotinden dolayı bir bağımlılık olarak kabul edilen sigarayı bırakmak için birtakım yöntemler geliştirilmiştir. Temelde sigarayı bırakmanın sağlık açısından olumlu etkilerini düşünmek, sigarayı tetikleyecek faktör ve ortamlardan uzaklaşmak ana prensiptir. Sigarayı bırakmayı düşünen kişinin ilk yapacağı elindeki tüm sigaralardan kurtulmak, sigara bırakacağı günü belirlemek ve yakınlarına bunu ilan etmek olmalıdır. Gerekirse profesyonel bir destek almalıdır.

Sigara akciğer kanserinin en temel risk faktörüdür. Bununla beraber KOAH (içenlerde içmeyenlere göre 40 kat) başta olmak üzere akciğer hastalıkları, astım, kronik bronşit,  birçok kanser türü (ağız, gırtlak, yemek borusu, pankreas, mesane, böbrek, prostat, rahim ağzı) , kalp hastalıkları (kalp krizi riski), inme, hamilelerde erken doğum, cinsel bozukluklar, göz hastalıkları, cilt bozuklukları, ağız diş hastalıkları gibi sağlık sorunlarına neden olmaktadır.

Sigaranın her dozu zararlıdır, çünkü sigara vücudun neredeyse her bölümüne zarar veren binlerce kimyasal içerir ve yine içerdiği nikotinden dolayı yüksek bağımlılık yapıcı bir etkiye sahiptir. Sigara içildikten 10 saniye sonra yanak mukasından emilen nikotin beyine ulaşır ve çok kısa süre içinde  bağımlılık  yapar (ilk sigarayı içen 10 kişiden 7 sinde bağımlılık gelişir).

Nikotin, beyinde norepinefrin ve dopamin düzeyini artırarak uyarıcı ve keyif verici etki yaratır.  Dolayısıyla sigara fiziksel ve psikolojik bağımlılık yapar. Bu yüzden sigarayı bırakınca yoksunluk belirtileri ortaya çıkar. Sigarayı bırakma döneminde ilk 3 hafta süren huzursuzluk, uykusuzluk, sinirlenme, kabızlık, öfke, odaklanma güçlüğü yaşanabilir.

Bütün çalışmalar pasif içiciğin de en az aynı oranda zararlı olduğu yönündedir. Sigaranın erken yaşta içilmeye başlanması bu hastalıklara yakalanma riskini artırmaktadır.

Sigara bırakmanın yolları nelerdir?

• Kişi elinde bulunan mevcut sigaralardan kurtulmalı ve aniden bırakmalıdır.
• Sigara bırakma kararı yakın çevreyle paylaşılmalıdır (aile-eş-dost).
• Tetikleyici kibrit-çakmak vb çevreden kaldırılmalıdır.
• Akla sigara geldiğinden farklı uğraşlar edinilmelidir.
• Bol su içilmeli ve sağlıklı beslenilmelidir.
• Sigara molaları yerine düzenli egzersizler planlanabilir.
• Kişi sigarayı bırakamıyorsa mutlaka profesyonel yardım alınmalıdır (nikotin replasmanı, medikal tedavi yöntemleri ve  yoga, akunpuktur gibi rahatlama teknikleri denenebilir).

Sonuç olarak sigarayı bırakmanın sağlık üzerindeki olumlu etkileri sürekli hatırlanmalıdır.

Sigarayı bırakmanın sağlık üzerinde olumlu etkileri;

• bıraktıktan 20 dk sonra kalp atış hızında düşüş olur,
• tansiyon dengelenir,
• el-ayak ısısı normale döner,
• 8 saat sonra kandaki karbonmonoksit oranı düşer ve oksijen seviyesi yükselir,
• 24 saat sonra kalp krizi riski oranı düşmeye başlar,
• 48 saat sonar daha iyi tat-koku alınır,
• 2 hafta - 3 ay arasında egzersiz kapasitesi düzelir,
• 3 - 9 ay sonra öksürük, yorgunluk  azalır, vücutaki enerji artar, nefes darlığı düzelir.

Sigara akciğer kanserinin en önemli sebebidir. Akciğer kanseri ensık görülen ve ensık öldüren kanser türüdür. Sigarayı bırakmak  akciğer kanseri  hastalığından korur ve kişiyi ölümden kurtarır. 

Akciğer kanserinin en sık belirtileri öksürük (2 haftadan uzun süren, tipi değişen, sonrasında kan gelen), nefes darlığı, göğüs ağrısı, kio kaybı gibi yakınmalar uyarıcı olmalıdır. Bu belirtiler akciğer kanserinin erken dönem belirtileri olabilir, bir sağlık merkezine başvurulmalıdır. Erken evrede saptanan akciğer kanseri hayat kurtarıcıdır.

Akciğer kanserinde tipi, evresine göre, erken evrede ve cerrahi şansı olan hastaların tamamen bu hastalıktan kurtulma şansı olmaktadır. Geç evrede olan hastaların onkolojik tedavi yöntemleri (kemoterapi radyoterapi, ımmunoterapi, moleküler tedavi v.b) ile tedavileri mümkündür.

Akciğer cerrahisi sonrasında; akciğer dokusu kendini yenileyemez. Ameliyat öncesinde ameliyat sonrasındaki solunum fonksiyonları öngörülebilir ve ona göre ameliyat kararı alınır.

Akciğer in en sık metastaz yaptığı yerler akciğerin aynı tarafı ya da karşı tarafı ve mediasten denilen iki akciğer arasında bulunan lenfbezlerinedir.

Akciğer kanseri; daha az sıklıkla beyin, karaciğer, böbrek üstübezleri, kemik, vücudun çeşitli yerlerinde bulunan lenfnodlarına, kemik iliğine metastaz yapabilir.

Sigara ve zararları konusunda çocukluk çağından itibaren eğitim yaparak hiç sigaraya başlamamak kişi sağlığını korur. Sigaranın zararları çok kişiyi etkilediğinden bir halk sağlığı sorunu olmaya devam etmektedir. Bu bilinçlenme ile sigaraya hiç başlamamak, başlanmışsa hemen bırakmak kişin sağlığını korur.

Uzm. Dr. Muharrem Tokmak
Bayındır İçerenköy Hastanesi Göğüs Hastalıkları Uzmanı