Sigaranın zararları nelerdir? Sigara nasıl bırakılır?

Başta sigara olmak üzere tütün ürünlerinin (sigara, puro, pipo, nargile vb.) kullanımı, her yıl 8 milyondan fazla kişinin ölümüne sebep oluyor. Bu ölümlerin 7 milyondan fazlası doğrudan tütün kullanımından, yaklaşık 1.2 milyonu ise pasif içicilikten kaynaklanıyor.

Türkiye’de ise yaklaşık 17 milyon kişi sigara kullanıyor ve her yıl 100 bin kişi tütün kullanımı kaynaklı hastalıklardan dolayı hayatını kaybediyor. Ülkemizdeki ölümlerin erkeklerde yüzde 31’i, kadınlarda ise yüzde 12’si, tütün kullanımına bağlı gerçekleşiyor.

Sigara bağımlılığı nedir?

Sigara bağımlılığı nikotin kaynaklıdır. Nikotin bağımlılığının gelişmesinde psikolojik ve sosyal nedenler rol oynarken, aynı zamanda fizyolojik bir bağımlılık da söz konusudur.

Tütün ürünlerinde bulunan nikotin oldukça bağımlılık yapıcıdır. Destek olmadan tütün kullanımını bırakmayı deneyenlerin yalnızca %4'ü başarılı olur. Kandaki nikotin konsantrasyonu azalınca yoksunluk belirtileri ortaya çıkar. Kişi bu belirtileri yaşamamak için sigara içmeyi sürdürür ve bu süreç bağımlılık düzeyinde devam eder.

Dünya Sağlık Örgütüne göre tütün bağımlılığının temel belirtileri şu şekildedir:

Tütün kullanımına diğer etkinliklere göre daha fazla öncelik verilmesi,
Zararlarla veya olumsuz sonuçlarla karşılaşılmasına rağmen kullanıma devam edilmesi ile kendini gösteren güçlü bir nikotin kullanma isteği,
Nikotinin gitgide eski etkisini kaybetmesi, daha çok içme isteğinin ortaya çıkması,
Nikotin kullanımının kesilmesi veya azaltılması sonrasında yoksunluk belirtilerinin görülmesi,
Tütünün etkilerinin neden olduğu ya da alevlendirdiği, sürekli ya da yineleyici toplumsal ya da kişiler arası sorunlar olmasına karşın tütün kullanımını sürdürme,
Yineleyici bir biçimde tehlikeli olabilecek durumlarda tütün kullanma,
İşteki, okuldaki ya da evdeki konumunun gereği olan başlıca yükümlülüklerini yerine getirememe ile sonuçlanan, yineleyici tütün kullanımı.

Sigaranın zararları nelerdir?

Her bir sigarada vücut için zehirli, zarar verici, kanser yapıcı ya da kanserin ortaya çıkmasını kolaylaştırıcı formaldehit, siyanür, amonyak, karbonmonoksit, naftalin, kadmiyum, arsenik, benzen, vinil klorür ve aseton gibi 4 binden fazla kimyasal madde bulunur. Bu kimyasalların en az 81 tanesi kanserojendir. Tütün tüketimi, başta akciğerler olmak üzere vücudun tüm organlarını olumsuz etkiler ve ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Sigara ve zararları ile ilişkili sağlık problemleri şu şekilde sıralanabilir.

Sigara ve kanser

Başta akciğer kanseri olmak üzere, larinks (gırtlak), ağız boşluğu, farinks (yutak), özofagus (yemek borusu), mide, kolon (kalın bağırsak), pankreas, böbrek, mesane, meme, prostat ve serviks (rahim ağzı) kanserlerinin oluşumunda da sigaranın etkin rolü vardır. Tüm kanserlerinin yüzde 30’unun, kanser kaynaklı ölümlerin yüzde 50’sinin, akciğer kanserlerinin yüzde 90’ının nedeni sigara kullanımıdır. Sigara kullananlarda akciğer kanseri riski içmeyenlerden yaklaşık 20 kat fazladır. Pasif içicilerde akciğer kanseri riski ise içmeyenlere oranla 3 kat fazladır.

Sigara ve solunum sistemi hastalıkları

Sigara dumanından en fazla etkilenen organların başında akciğerler gelir. Sigara dumanı içerisinde bulunan zararlı kimyasallar, akciğer dokusuna zarar vererek solunum sistemi ile ilişkili ciddi hastalıkların görülme riskini artırır.

Kronik obstrüktif akciğer hastalığının (KOAH) en önemli sebebi sigaradır. Sigara içenlerde KOAH gelişme riski, içmeyenlere göre 4 kat fazladır. Sigara kullanımı ayrıca astım, spontan pnömotoraks (akciğer sönmesi), tüberküloz, interstisyel akciğer hastalığına yakalanma riskini de artırır.

Sigara ve kalp damar hastalıkları

Sigara, kalp ve damar hastalıklarına yol açan önlenebilir faktörlerden biridir. 35 yaş üstü iskemik kalp hastalığı ölümlerinin %20’sinin, kardiyovasküler sistem hastalıklarına bağlı ölümlerin ise yüzde 33’ünden sorumludur. Sigara içenlerde kalp krizi geçirme riski içmeyenlere göre 3 kat fazladır. Pasif içicilerde ise kalp hastalıklarına bağlı ölümlerin yüzde 30 artış göstermesine neden olur.

Sigara, kan basıncında artışa da sebep olur. Hipertansiyon hastalarının sigarayı bırakması, koroner arter hastalığı risklerini yüzde 35-40 düşürür. Sigara ayrıca endotel disfonksiyonu (damar hastalıkları), pıhtı, inflamasyon, kan yağları metabolizmasında değişiklikler, kalp kası (myokardiyal) hasarına yol açabilir.

Sigara, gebelik ve cinsel fonksiyonlar

Sigara kullanımı, gebe kalma ve gebelik sürecinin normal sürede tamamlanması üzerinde negatif etkilere neden olur. Bebekte doğumsal anomalilerin görünmesi ve plasental fonksiyon bozuklukları üzerinde de rol oynar. Sigara ayrıca seksüel bozukluklara, sperm yapı ve kalitesinde bozukluklara ve kısırlığa yol açar.

Sigara ve diğer hastalıklar

Sigara, kan dolaşımı ve damarlar üzerine etkileriyle beyin damarı hastalıkları ve inme riskini artırır. Beyin kanaması riski iki katına, beyin damarlarında tıkanma riski üç katına çıkar. Alzheimer hastalığının oluşumunu ise kolaylaştırır.

Ayrıca, reflü hastalığı, mide ülseri, Crohn hastalığı, ciltte kuruma, katarakt, osteopeni, osteoporoz, kemik yapısında bozulmaya yol açar.

Sigara bırakma tedavileri

Öncelikle, bir hastalık olarak kabul edilen sigara içiminden kurtulabilmek için sağlık çalışanlarından destek alınması gerektiğinin unutulmaması gerekir. Göğüs hastalıkları uzmanı tarafından, kişinin nikotin bağımlılık indeksine göre sigara bırakma yöntemi belirlenir. Gerekirse psikiyatrik destek de önerilebilir.

Genel olarak ilaçlı ve ilaçsız olmak üzere iki türlü sigara bırakma yöntemi kullanılır. Aşağıdaki iki tedavi yönteminin birleştirilmesi ile sadece ilaç tedavisine göre iki kat daha iyi sonuç alınır.

İlaç tedavisi (nikotin replasman tedavisi, bupropion, vareniklin)
Bilişsel davranışçı tedavi

Sigarayı bırakmanın sağlık açısından faydaları

Sigarayı bırakmanın faydaları neredeyse anında görülür. Sigarayı bıraktıktan;

Sadece 20 dakika sonra kalp atış hızı düşer.
8 saat sonra kandaki oksijen seviyesi normale döner ve kalp krizi geçirme riski azalmaya başlar.
12 saat içinde kandaki karbonmonoksit seviyesi normale döner.
48 saat sonra kandaki nikotin düzeyi azalır, tat ve koku alma duyularının etkinliği artar.
2-12 hafta içinde kan dolaşımı düzelir ve akciğer fonksiyonları artar.
1-9 ay içerisinde öksürük ve nefes darlığı azalır.
12 ay sonra koroner kalp hastalığına yakalanma riski yarı yarıya azalır.
12-36 ay sonra mesane kanseri riski yüzde 50 azalır.
5 yıl sonra, kalp krizi geçirme riski, yemek borusu ve ağız boşluğu kanserlerine yakalanma riski yüzde 50 azalır.
5-15 yıl içinde inme riski, sigara içmeyen birinin seviyesine iner.
10 yıl içinde akciğer kanseri nedeni ile ölüm oranı, sigara içen birinin yaklaşık yarısı kadardır.
15 yıl içinde kalp hastalığına yakalanma riski, sigara içmeyen birininki kadardır.