Şeker Hastalığı (Diyabet) Hamileliği Nasıl Etkiler?

Gebelikte diyabet, hem kadın sağlığı hem de anne karnından başlayarak ömür boyu devam eden etkileri nedeniyle yenidoğan sağlığı açısından önemli bir sorundur ve multidisipliner bir yaklaşımla dikkatli takibi gerekir.

Gebelik ve diyabetin birlikte görülme sıklığının artmasına bağlı olarak düşük, doğumsal anomaliler, fetusun ölümü, erken doğum, gebelik zehirlenmesi (preeklampsi), amniyon sıvısının artması, iri bebek, doğum yaralanmaları, sezaryen gerekliliği gibi gebelik ve doğum riskleri de yükselir. Doğumdan sonra da riskler sürmekle birlikte, yenidoğan solunum hastalıkları, sarılık, hipoglisemi, hipokalsemi başta olmak üzere, çocukluk çağına kadar uzanabilen problemler görülebilir.

Gebelik öncesi diyabeti olanlar neler yapılmalıdır?

Diyabet, gebelikten önce annenin bir hastalığı olabildiği gibi gebelik sırasında gelişen fizyopatolojik süreçler ile de ortaya çıkabilir. Eğer gebelikten önce bilinen diyabet varsa, gerekli ise ağırlık kontrolü, egzersiz, diyet ve yerinde ilaç kullanımı ile önlem alınması gerekir. Bu dönemde hemoglobin A1c değerlerinin %6’nın altında tutulması, pek çok komplikasyonu önler görülmektedir. Günlük açlık ve tokluk kan değerlerinin belirli bir disiplinle takibi de gebeliğe hazırlıkta önemlidir. Diyabette damar tutulumunun en belirgin olabildiği retina ve böbrekler değerlendirmelidir. Tiroit fonksiyonları da gözlenmelidir.

Gebelik öncesinde diyabeti olan kadınların bebeklerinde konjenital anomali görülme riski normal popülasyonun 3 katı artmıştır. Bu artış özellikle kan şekeri kontrolü kötüyse çok daha yükselir. Bu gebelerin bebeklerinde kardiyovasküler sistem, merkezi sinir sistemi, üriner sistem ve mide-bağırsak sistemine ait anomaliler görülebileceği gibi, ölü doğum riski de artmıştır. Gebelik öncesi sağlanan ve gebelik boyunca devam eden iyi kan şekeri kontrolü, fetal ve neonatal sonuçların da iyi olmasını sağlar. Doğum sonrası erken dönemde başlayan emzirme ve anne sütü ile beslenme, gebelikte diyabetin neden olduğu bazı olumsuz etkilerin azalmasına yardımcı olur.

Gebelik diyabeti (gestasyonel diyabet) nedir?

Gebelik sürecinde ortaya çıkabilen bozulmuş glukoz toleransı, geniş anlamda gebelik diyabeti olarak değerlendirilir. Olguların yaklaşık %90’ı bu gruptadır. Gebeliği izleyen hekim, anne adayının özelliklerine göre, uygun gördüğü gebelik haftasında intoleransın varlığını araştırır. Bu araştırmada en sık kullanılan metot, oral glukoz tarama testidir.

Hamilelikte şeker yüklemesi nasıl yapılır?

50 g oral glukoz tarama testi, gebe için uygun, günün herhangi bir zamanında açlık gerekmeden yapılır. Çıkan sonuçlara göre gerekirse tanısal tolerans testleri yapılır.

Gebelik diyabeti olanların dikkat etmesi gerekenler

Gerek gebelik öncesi gerek gebelikte ortaya çıkmış diyabette benzer izlem ve yönetim akışı ve riskler vardır. Medikal tedavi gereksin gerekmesin, bilinçli ağırlık takibi, yürüyüş ağırlıklı günlük egzersiz, dengeli su alımı, kontrollü beslenme ve takviye alımı temel kurallardır.

Kadın hastalıkları ve doğum ile perinatoloji uzmanları iletişim halinde olmalıdır. Endokrinoloji ve metabolizma hastalıkları uzmanları başta olmak üzere, göz sağlığı ve hastalıkları, nefroloji, kardiyoloji gibi pek çok bilim dalının konsültasyonu gerekli olabilir. Yani multidisipliner bir yönetim esastır.

Enfeksiyon, steroid kullanımı, preeklampsi gibi durumlar gebelikte diyabeti kırılgan hale getirip, kontrolü zorlaştırabilir. Örneğin, ender de olsa görülebilen diyabetik ketoasidoz hastane yönetimini gerektirecek önemli bir klinik tablodur. Artan fetal anomali oranları detaylı ultrasonografik incelemeleri ve fetal ekokardiyografiyi zorunlu kılar. İntrauterin fetal kayıp riski nedeni ile 32-36 haftalar arası, haftalık, sonrasında haftada iki kez fetal iyilik halinin değerlendirilmesi önerilir.

Maternal diyabet, bebeğin anne karnında büyümesi üzerine de etkilidir. Gebelik öncesi diyabeti olan, özellikle diyabetik nefropatisi olan kadınlar gebe kaldıklarında, plasental kanlanmada yetersizliğe bağlı olarak, fetusta kısıtlı büyüme gözlenebilir ve bu bebekler ‘düşük doğum ağırlıklı’ doğarlar. Fazla fetal büyüme ve bebeğin doğum ağırlığının gebelik haftasına göre 90 persentilin üzerinde olmasına daha sıklıkla rastlanır.

Makrozomi nedir?

Gebelik haftasından bağımsız olarak, doğum ağırlığının 4000 gramdan fazla olması makrozomi olarak adlandırılır. Makrozomik bebeklerin doğum kanalında sıkışmaları, doğum travması riskini artırır. Zor doğum sırasında doğum salonunda bu bebeklere uygun şekilde müdahale edilmesi ve gerektiğinde yenidoğan yoğun bakım ünitesinde deneyimli doktor ve hemşireler tarafından izlenmesi, kalıcı bir hasar oluşmaması için kritiktir.

Gebelik şekeri olan biri normal doğum yapabilir mi?

Doğum zamanlaması ve yolu, ayrıca akciğer maturasyonu ile ilgili tam bir konsensus olmamakla birlikte, maternal ve fetal bulgular her olguda kişiselleştirilerek 36. haftadan sonra eylem planlanır. Sezaryen doğum oranı yüksektir. Tahmini fetal ağırlığın 4000 gram olduğu olgulardan başlayarak, özellikle 4500 gram ve üstü belirlenen fetuslarda sezaryen akılcıdır. Doğum tercihen, neonatoloji uzmanının ve yenidoğan yoğum bakım ünitesinin bulunduğu merkezlerde yapılmalıdır.

Gebelikte şeker bebeğe zarar verir mi?

Diyabetik anne bebeklerinde fetal komplikasyonlar artmıştır. Konjenital malformasyonlar, fetal büyüme anormallikleri, ölü doğum gibi… Erken doğum, solunum sıkıntısı, hipoglisemi ve elektrolit dengesizlikleri gibi yenidoğan dönemine ait komplikasyonlar da sık görülür.

Doğum sonrası diyabetik anne bebeklerinin hipoglisemi yönünden yakın takibi gerekir. Çünkü ağır, devam eden hipoglisemi kalıcı nörolojik sekellere neden olabilir. Zamanında uygun müdahale ve takip ile risk azalır.

Yine bu bebeklerin doğum sonrası solunum sıkıntısı yaşama riskleri de artmıştır. Çünkü bu bebeklerde akciğer gelişimi geridir ve doğum sonrası akciğerlerin açık kalmasını sağlayan sürfaktan adı verilen maddenin üretimi de yetersizdir. Solunum sıkıntısı olan bebeklere doğum sonrası solunum desteği sağlanması gerekebileceğinden, doğumun yenidoğan uzmanı bulunan ve yenidoğan yoğun bakım hizmeti verebilen hastanelerde gerçekleştirilmesi gerekir.

Erken doğum riski olan gebelere, bebeğin akciğer gelişimini hızlandırmak üzere yapılan antenatal kortikosteroid uygulaması, aynı zamanda gebenin kan şekerinin de yükselmesine neden olabileceğinden, bu uygulamanın yapılıp yapılamayacağı kararının, takip eden kadın doğum uzmanı tarafından yarar-zarar dengesi gözetilerek verilmesi uygun olur.

Diyabetik anne bebeklerinde kalp kasının düzensiz büyümesinden kaynaklanan hipertrofik kardiyomiyopati riski de artmıştır ve ağır durumda kalp yetmezliğine neden olabilir. Doğum sonrası bu bebeklerin kardiyak açıdan da değerlendirilmesi gerekir.

Yine diyabetik anne bebeklerinde kanda kalsiyum ve magnezyum düşüklüğü gibi elektrolit dengesizlikleri ve polisitemi olarak adlandırılan kırmızı kan hücrelerinin oranında artış da görülebilir. Bebeklerin bu riskler açısında da değerlendirilmesi ve tedavi edilmesi gerekebilir. Polisitemisi olan diyabetik anne bebeklerinde yenidoğan sarılığı da daha fazla görüleceğinden, sarılık yönünden de dikkatli olunması gerekir.

Prof. Dr. A. Nuri Danışman
Bayındır Söğütözü Hastanesi Perinatoloji Uzmanı

Doç. Dr. Ece Göçmen
Bayındır Söğütözü Hastanesi Neonatoloji Uzmanı