Periferik Damar Hastalığı Nedir? Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Periferik damar hastalığı (PDH), damar sertliğine bağlı olarak vücüdumuzda kalp dışındaki atardamar sisteminde gelişen daralma ve tıkanıklıklar sonucunda oluşur. Bu hastalıkta, damar duvarlarında kireç ve yağ tabakaları birikimi ile önce damarın iç boşluğu daralır, sonra hastalığın ilerlemesi ile tamamen tıkanıklık meydana gelir. En sık bacak damarlarında görülür. Bununla birlikte şah damarları (karotis arter), kol damarları ve iç organ damarlarında da bu hastalık görülebilir. Genelde orta ve ileri yaşlarda görülmesine karşın son zamanlarda genç yaş grubu hastalarda da karşımıza çıkabilmektedir. Erkeklerde, yaklaşık 5 kat daha fazla görülmektedir.

Periferik damar hastalığı risk faktörleri

Genel damar sertliği risk faktörleri ile benzerdir. Yaş, genetik faktörler, aile öyküsü ve erkek cinsiyet değiştirilemeyen risk faktörleridir. Değiştirilebilir risk faktörleri ise şu şekildedir: 

• Sigara kullanımı
• Şeker hastalığı
• Yüksek tansiyon
• Obezite
• Yüksek kötü kolesterol (LDL) ve yağ düzeyleri
• Hareketsizlik, düzensiz yaşam alışkanlıkları
• Romatizmal nedenler

Periferik damar hastalığı belirtileri nelerdir?

• Ağrı: Genellikle hastalığın başlangıcında herhangi bir belirtiye rastlanılmaz. Ancak ilerleyici bir hastalık olan periferik damar tıkanıklığı, daha sonraları yürüme esnasında bacak ağrısına neden olur. Kramp tarzı ağrılardır. Yürüme sonlandırılınca geçer. İleri evre hastalıklarda istirahat sırasında da ağrılar oluşur.
• Ayak ve bacakta uyuşukluk
• Ayak ve bacakta renk değişikliği: Solukluk, ileri evrede morarma
• Ayak ve bacakta soğukluk
• Beslenme bozukluğuna bağlı tırnak kalınlaşması ve tüylerin dökülmesi
• İleri evrelerde yara açılması ve kangren
   

Periferik damar hastalığı nasıl teşhis edilir?

• Fizik muayene: Tanıda ilk basamaktır. Birçok hastalık (bel fıtığı, siyatik, anevrizmalar, toplardamar yetmezlikleri ve tıkanıklıkları, tümörler, bacaklara pıhtı atması vs.) atardamar hastalığıyla karışabilir. İyi bir damar muayenesi, yüksek oranda atardamar hastalığının tanısını koydurur. Kol ve bacaklardaki nabız atımları incelenir. Kol ile ayak basınçları arasındaki oran değerlendirilir. Fizik muayenede şüpheli durum varsa görüntüleme yöntemlerine başvurmak gerekir.
• Doppler ultrasonografi: Atardamarlara yönelik doppler ultrasonografi, hastalığın durumu ve yaygınlığı, etkilenen damarlar ile ilgili yaklaşık bulgular elde edilmesine olanak tanır. Ciddi bir damar sertliği tespit edilirse, daha ileri tetkiklere ihtiyaç vardır.
• MR veya BT anjiyografi: Darlıkların yeri ve derecesi objektif olarak belirlenebilir ve 3 boyutlu anatomik özellikler saptanabilir.
• Periferik anjiyografi (DSA): Bu işlem ile hem tanı koyulabilir hem de tedavi gerektiren durumlarda balon, stent veya diğer işlemlerin yapılması mümkündür.

Periferik damar hastalığının tedavi seçenekleri

Periferik damar hastalıklarında tedaviye hastalığın evresine, oluşan darlığın derecesine, hastanın genel durumuna, şikayetlerin ağırlığına, yarattığı beslenme bozukluğunun şiddetine, hastanın sosyal beklentisine göre karar verilmektedir.

• Tıbbi tedavi: Çok ileri olmayan darlıklarda, şikayeti olmayan hastalarda, cerrahi tedaviyi kaldıramayacağı düşünülen veya diğer tedavi seçeneklerine uygun olmayan hastalarda tercih edilir. Tedavinin amacı, şikayetleri iyileştirmek ve daha ileri evreye geçmesini engellemektir. Yürüme mesafesini artırmak için halen egzersiz terapisi ve ilaç tedavisi olmak üzere iki strateji kullanılmaktadır. Genellikle egzersiz 30-60 dakikalık ve haftada en az 3 gündür. Sigaranın bırakılması çok önemlidir. İlaç tedavisi, hastanın durumuna göre damar genişletici ve kan sulandırıcı ilaçlar ile lipid düşürücü ilaçlardan oluşur.
• Endovasküler tedavi: Damarda oluşmuş darlık veya tıkanıklığın anjiyografik yöntemlerle açılmasıdır. Damar cerrahisiyle karşılaştırıldığında daha az riskli olup, başarısızlık durumunda kullanılmak üzere cerrahi seçenek muhafaza edilmektedir. Balon ile açma, damar stentlemesi ve aterektomi gibi tedaviler yüksek başarı ile yapılmaktadır.
• Cerrahi tedavi: Kritik darlığı veya tıkanıklığı olan, anjiyografik yöntemlerle açılması uygun olmayan hastalarda yapılan bypass cerrahisidir. Bu cerrahide kan, alternatif yeni bir yol aracılığı ile tıkanıklığın ötesine götürülmektedir. Köprüleme amacıyla hastanın kendi toplardamarı veya yapay bir damar kullanılmaktadır. Yaygın nekroz, kangren ve geri dönüşsüz bacak iskemisinde ise ampütasyon tedavisi uygulanmaktadır.

Uzun dönemde dikkat edilmesi gerekenler

Hastalığın oluşumuna sebep olan değiştirilebilir her türlü risk faktörünün ortadan kaldırılması gerekmektedir. Sigara bırakılmalı, kilo verilmeli, tansiyon ve şeker kontrolü sağlanmalı, düzenli yürüyüş ve egzersiz yapılmalı, kolesterolden fakir diyet uygulanarak kan yağlarının düşürülmesi sağlanmalıdır.  Bütün bunlarla beraber periferik damar hastalığı olan hastaların, ilaçlarını düzenli kullanması ve kontrollerini belirli aralıklarla yaptırması gerekmektedir.

Doç. Dr. Özer Kandemir
Bayındır Söğütözü Hastanesi Kalp ve Damar Cerrahisi Uzmanı