Maymun çiçeği hastalığı (Monkeypox) hakkında bilmeniz gerekenler

Maymun Çiçeği Hastalığı (Monkeypox) Nedir? Belirtileri Nelerdir? Nasıl Korunabiliriz?
 

Maymun çiçeği virüsü, çiçek hastalığına benzer semptomlara sahip ancak daha az şiddetli bir hastalık olan Monkeypox'a (Maymun Çiçeği Hastalığı) neden olan bir ortopoksvirüstür. Maymun çiçeği virusunun iki farklı genetik suşu vardır: Orta Afrika bölümünde görülen (Orta Afrika soyu- Soy 1) ve Batı Afrika bölümünde görülen (Kongo Havzası/Batı Afrika soyu- Soy 2) suşudur. Orta Afrika suşu tarihsel olarak daha şiddetli hastalıklara neden olmuştur ve göreceli olarak Batı Afrika suşuna göre daha bulaşıcı olduğu düşünülmüştür. Çiçek hastalığı 1980'de eradike edilmiş olsa da, Maymun Çiçeği Hastalığı  Orta ve Batı Afrika ülkelerinde görülmeye devam etmektedir. Mayıs 2022'den bu yana, Afrika bölgesi dışında daha önce belgelenmiş Maymun Çiçeği Hastalığı bulaşımı olmayan ülkelerden de (Avrupa, Kuzey Amerika ve Avustralya)  vakalar bildirilmiştir. 2022 yılında ülkemiz dahil Afrika dışındaki ülkeleri de etkileyen salgında Soy 2 denilen ve daha hafif infeksiyon yaptığı görülmüş olan virus suşu etkiliyken, 2023’te Kongo’da başlayarak yayılan ve halen devam eden salgında daha ağır seyirli infeksiyon yapabilen Soy 1’in alt tipi olan 1b suşu etkili olmaktadır.

Maymun Çiçeği Hastalığı, hayvanlardan insanlara bulaşan bir zoonozdur ve vakalar genellikle virüsü taşıyan hayvanların bulunduğu tropikal yağmur ormanlarına yakın yerlerde bulunur. Maymun çiçeği virüsü enfeksiyonuna dair kanıtlar sincaplar, Gambiya keseli sıçanları, fareler, farklı maymun türleri ve diğerleri dahil olmak üzere hayvanlarda bulunmuştur.

Hastalık, insanlardan insanlara da yayılabilir. Vücut sıvılarıyla temas, ciltteki lezyonlar veya ağız- boğaz gibi iç mukoza yüzeylerindeki lezyonlara yakın temas, solunum damlacıkları ve kontamine nesneler yoluyla bulaşabilir. 2022 salgınında cinsel ilişki sırasındaki yakın temas önemli bir bulaşma yoluyken, Kongo’da devam etmekte olan güncel salgında hem cinsel yolla, hem de ev içindeki yakın temasla bulaşma olduğu bildirilmiştir. Hastalığa yakalanan kişiler, vücuttaki tüm lezyonlar iyileşene kadar bulaşıcı kabul edilir; bu da genellikle 2 ila 4 hafta sürer. Ayrıca bir çok hayvan türünün maymun çiçeği virüsüne duyarlı olduğu bilindiğinden, virüsün insanlardan hayvanlara yayılma potansiyeli vardır. Hastalığı doğrulanan kişiler, evcil hayvanlarla (kedi, köpek gibi) ve çiftlik hayvanlarıyla yakın fiziksel temastan kaçınmalıdır.

Maymun Çiçeği hastalığı’nın kuluçka süresi 5 ila 21 gün arasında değişebilir. Hastalığın ateşli evresi genellikle 1 ila 3 gün sürer ve genellikle yoğun baş ağrısı, lenfadenopati (lenf düğümlerinin şişmesi), sırt ağrısı, kas ağrısı ve yoğun halsizlik gibi semptomlar eşlik eder. Ateşli evreyi, 2 ila 4 hafta süren deri döküntüsü evresi takip eder. Döküntüler genellikle içi sulu dolu kabarcıklar şeklinde görülür ve yüzü, avuç içlerini, ayak tabanlarını, kasıkları, genital ve/veya anal bölgeleri etkileyebilir. Hastalığı,  suçiçeği, kızamık, bakteriyel cilt enfeksiyonları, uyuz, frengi ve ilaçla ilişkili alerjiler gibi diğer hastalıklardan ayırmak önemlidir.

Hastalığın komplikasyonları arasında cilt lezyonlarından kaynaklanan şiddetli bakteriyel enfeksiyon, beyin iltihabı (ensefalit), kalp kası iltihabı (miyokardit) veya zatürre yer alır. Belgelenen vakalarda ölüm oranı %0 ila %11 arasında değişir. Gebelerde, küçük çocuklarda ve altta yatan hastalık ya da ilaç kullanımı gibi bağışıklık sistemini zayıflatan durumlarda bu oran daha yüksek olmuştur.

Tanı için tercih edilen tanı testi, doğrudan döküntüden  alınan örneklerde Polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) ile viral DNA tespitidir. Antijen ve antikor tespit yöntemleri, ortopoksvirüsler arasında ayrım yapmadıkları için yararlı olmayabilir.

Maymun Çiçeği Hastalığı’nın tedavisi semptomlara bağlı olarak destekleyicidir. Hastalığa karşı etkili olabilecek çeşitli tedaviler, henüz test aşamasındadır. Hastalığın önlenmesi ve kontrolü açısından bulaş yollarının ve semptomlarının bilinmesi ve hastalık şüphesi halinde sağlık kuruluşuna başvurulması çok önemlidir. Enfekte kişilerle veya kontamine malzemelerle yakın temastan kaçınılmalıdır. Hasta bakımı sırasında, ister sağlık kuruluşunda ister evde olsun, eldiven ve diğer kişisel koruyucu giysiler ve ekipmanlar giyilmelidir. Birincil olarak hayvandan insana bulaşma sonucu oluşan monkeypox enfeksiyonlarında hasta veya ölü hayvanlarla temastan kaçınılmalı ve hayvan eti içeren tüm yiyecekler yenmeden önce uygun şekilde pişirilmelidir.

Çiçek hastalığına karşı aşılamanın, Monkeypox’u önlemede yaklaşık %85 oranında etkili olduğu kanıtlanmıştır. Bu nedenle, öncesinde çiçek aşısı olanlar hastalığı daha hafif geçirebilirler ya da hastalıktan korunabilirler. Çiçek hastalığına karşı önceden aşı yapıldığının göstergesi olarak üst koldaki aşı izi kabul edilebilir. Bugün artık, çiçek aşıları klinik kullanımda değildir. Maymun çiçeğinin önlenmesi amacı ile yeni geliştirilen bir aşı, ABD Gıda ve İlaç Ajansı (FDA) ve Avrupa İlaç Ajansından (EMA), 2019’da kullanım onayı almıştır. Klinik kullanımı iki doz şeklindedir.

Uzm. Dr. Fatma Nur Özdoğan
Bayındır İçerenköy Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı