Kanserde Erken Teşhisin Önemi ve Kanser Tarama Yöntemleri

Kanser, sebebi bilinen ölümler arasında kalp ve damar hastalıklarından sonra ikinci sırada yer alan önemli bir halk sağlığı problemi... Dünya genelinde yaklaşık her 6 ölümden biri, ülkemizde ise her 5 ölümden biri kanser nedeni ile gerçekleşiyor. 2030 yılında tüm dünyada kanser nedeniyle 13.2 milyon insanın ölümü bekleniliyor. Ancak son yıllarda yaşanan onkoloji alanındaki gelişmeler, cerrahi yöntemlerin başarısı, kemoterapinin faydasının artması ve bireyselleştirilmiş tedaviler sayesinde kanser artık giderek daha tedavi edilebilir bir hastalık haline geliyor. Bu nedenle erken tanı her geçen gün önemini artırıyor.

Kanser vücudun öz hücrelerinin kontrolden çıkarak aşırı çoğalması ve ölmesi gereken hücrelerin kontrollü ölüm programlarından çıkarak uzun süreli yaşayan hücrelere dönüşmesi sonucu ortaya çıkan kötü huylu hastalıklara genel olarak verilen addır. Kontrolsüz olarak çoğalan bu anarşik hücreler zamanla vücudun kendi onarım ve bağışıklık mekanizmalarından da kaçarak etraftaki sağlıklı dokulara da zarar vermeye başlıyor ve insan vücudunu harap ediyor. İnsan vücudunun mükemmel işleyebilmesi için kurulu düzen bazen dış etmenler nedeniyle sekteye uğruyor.

Kanser gelişimi söz konusu olduğunda bu dış etmenlere karsinojen deniliyor. Ağız yoluyla alınan, nefes yoluyla alınan birçok madde karsinojen olabiliyor. Dünya üzerinde halen satışı yasal olan, insan eliyle üretilen ve dağıtılan bilenen en tehlikeli karsinojenin sigara olduğu biliniyor. Sigara vücuda girdiği noktadan çıktığı noktaya kadar her noktada kanser yapabiliyor. Diğer bir karsinojen durum ise aşırı kiloluluk yani obezite olarak biliniyor. Kişinin enerji üretimi ve sağlığı için gerekenden fazla aldığı her protein, her şeker ve her yağ gereksiz yük oluşturup vücutta birbirlerine dönüşerek aşırı kiloluluğa yol açabiliyor. Hareketsiz bir yaşam da bu duruma katkıda bulunuyor.

Kanser tüm dünyada kardiyovasküler hastalıklarla birlikte hayatı tehdit eden nedenler arasında en büyük riski oluştursa da, kanserin her evresi ölümcül değildir. Kanser hayat için yapılan bir savaş ise kanseri erken zamanda daha oluşum aşamasındayken yakalamak, savaşta üstünlük kurmanın ve galibiyet almanın garantisi olabilmektedir.

Kötü huylu tümörlerinde tedavisinde en önemli ayrıntılardan biri tümörün yaygınlığıdır. Daha az sıçramış tümör, daha lokal saptanan tümörün tedavisi daha kolay ve başarılı olmaktadır. Kanserde tarama tetkikleri ile erken tanı koyulması mümkündür. Bu sebeple kanserli hücrelerin erken teşhis edilmesi, tümörün vücutta yayılmadan önce hastalığın önüne geçilmesi ve tedavinin başarıya ulaşmasında kilit rol alır.

Kanser oluşumu ne kadar zaman alır?

Her tümör tipinde farklı olmakla birlikte çoğunlukla kanser oluşumu uzun zamana yayılıyor. Dolayısıyla vücutta hasar yaratacak aşamaya gelene kadar kanser hücreleri vücutta bazen bir belirti oluşturmadan var olabiliyor. Tümörü erken safhada tespit etmek, henüz kontrolden tam çıkmamışken yakalamak ve yok etmek kanseri tam yenebilmek için büyük önem taşıyor. Henüz bir şikayete yol açmamış bir kanseri fark etmenin en iyi yolu tarama testleri olarak biliniyor. Özellikle yavaş gelişen kanser tiplerini tarama yöntemleri ile saptamak mümkün oluyor. Meme kanseri, kolon kanseri, rahim ağzı kanseri, prostat kanseri, cilt kanseri, bazı akciğer kanserleri erken teşhisi mümkün olabilen kanser tipleri arasında yer alıyor. Bu kanser tipleri için geliştirilen, tüm risk grubu topluma uygulanabilen tarama yöntemleri bulunuyor ve halen de geliştirilmeye devam ediliyor. Kansere karşı savaşta tam başarı, gerçek başarı kansere sebep olan etkenlerden uzak durmak, mümkün olan tüm erken teşhis yöntemlerini zamanında ve gerekli şekilde kullanarak kanseri erken yakalamaktan geçiyor. Bu nedenle kanserin farkında olmalı, böylece kanserden uzak olmalıyız...

Kadınlarda ve erkeklerde sık görülen kanserler

Türkiye’de kanser istatistikleri başlıca Sağlık Bakanlığına bağlı Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezleri (KETEM) tarafından takip ediliyor ve periyodik olarak yayınlanıyor. Bunun dışında Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı (IARC), Globocan gibi uluslararası otoriterler tarafından da tüm dünya genelinde ve Türkiye’ye özel kanser verileri yayınlanıyor. Tarama ve Eğitim Merkezleri (KETEM) tarafından en son 2017 yılında paylaşılan istatistiklere göre erkeklerde en çok tanı konulan kanserler arasında ilk sırada yüzde 56,7 ile akciğer kanseri gelirken bunu yüzde 35,7 ile prostat kanseri ve yüzde 25,1 ile bağırsak kanseri takip ediyor. Kadınlarda ise yüzde 44,7 ile meme kanseri ilk sırada yer alırken, yüzde 22,6 oranında tiroid kanseri ve yüzde 14,7 oranında kolon kanseri görülüyor. Kadınlarda ve erkeklerde bu artan sıklıkta görülen kanserlere rağmen bu kanserlerden birçoğuna yönelik tarama yöntemlerinin bulunması mutluluk vericidir.

Kanser tarama yöntemleri
 

Meme kanseri tarama yöntemleri:

Her 8 kadından birinde görülebilen bir hastalıktır. Kadınlarda da en sık görülen tümör tipidir. Bu sıklığa rağmen en başarılı tarama yöntemlerinin kullanıldığı tümör tipi de meme kanseridir. Ülkemizde 40 yaşından sonra her kadının yıllık olarak mamografi ile taranması önerilmektedir. Öncesinde ise 20 yaşından sonra yılda bir hekim muayenesi ve ayda bir kendi kendine muayene de erken tanıda önemli işlemlerdir.

Akciğer kanseri tarama yöntemleri:

Erkeklerde en sık, kadınlarda da ikinci en sık görülen tümördür. Öldürücülüğü en yüksek tümör tipi olarak da kötü bir gidişata sahiptir. Sigara ve diğer tütün ürünlerine hiç başlamamak en önemli önlemdir ve yaygınlaşmalıdır. Sigaradan ne zaman vazgeçilirse vazgeçilsin zarardan dönülmüş demektir. Son yıllara kadar akciğer kanserine karşı bir taramanın faydası gösterilememişti.  Ancak yakın zamanlı araştırmaların sonuçlarına göre düşük dozlu tomografi yöntemi ile akciğer kanseri taramasının akciğer kanseri gibi kötü gidişatlı bir hastalıkta bile olumlu sonuçlara varabileceğini göstermiştir. Henüz ülkemizde sağlık politikasına dahil edilemese de isteğe bağlı ve hekim önerisi ile tomografi taraması yapılabilmektedir.

Kalın bağırsak tümörleri tarama yöntemleri:

Hem erkekleri hem de kadınları etkileyen bir kanser tipidir. Kalın bağırsak tümörleri gelişim mekanizmalarının süreci dolayısıyla erken tanıya çok yatkın tümörlerdir. Bu tip kanser için birkaç tarama yöntemi mevcuttur. Gaitada gizli kan testi (GGK) dışkıda gizli kan tespitine dayanan bir testtir. Toplum taraması için ucuz ve kolay bir yöntemdir. Ancak tek başına yeterli değildir. Kısa (sol) kolonoskopi ile tamamlanmalıdır. Kolonoskopi kameralı bir hortum aracılığı ile makattan girilip tüm bağırsaklarda yapılan gezinti ile anormal oluşumları test etmektedir. Hatta erken saptanan öncül kanser hücrelerinden oluşan polip denilen tümör adacıkları kolonoskopi ile tedavi bile edilebilir. Bu nedenle zahmetli gibi görünse de emin ellerde hayat kurtarıcı olur. Ülkemizde sağlık politikasında GGK ve kolonoskopi ile tarama uygulanmaktadır. Kolonoskopi artık 40 yaşından sonra hem kadın hem erkeklerde önerilmektedir.

Rahim ağzı kanseri tarama yöntemleri:

Kadın kanserlerde önemli bir kanser tipidir. Tamamen önlenebilir ve erken tanı ile küçük manevralarla tamamen tedavi edilebilir bir tümör tipidir. Tek gereksinim kadın doğum muayenesi ile bu kansere neden olan İnsan Papilloma Virüsü (HPV) virüsü taraması yapılmasıdır. Aynı zamanda bu kanser tipi için kanser önleme aşısı da bulunmaktadır.

Prostat kanseri tarama yöntemleri:

Erkeklerde en sık görülen ikinci kanser tipidir. Bu tip kanserin özel olarak salgıladığı maddenin (prostat spesifik antijen-PSA) kanda tespiti ile kanserden şüphelenmek mümkündür. Ancak bu tümörün tespitinde en önemli müdahale üroloji uzmanı doktoru tarafından el ile yapılan müdahaledir ve bu muayene can kurtarıcı olabilir. 

Mide kanseri tarama yöntemleri:

Özellikle uzak doğu ülkelerinde beslenme alışkanlıklarına bağlı olarak sık görülen, ülkemizde de Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da sıklığı artan bir tümör tipidir. Ağızdan kameralı bir hortum aracılığı ile yemek borusuna ve mideye bakmak ve kötü huylu oluşumları erken tespit etmek mümkün olmaktadır. Her birey için yürütülen bir endoskopi ile tarama programı henüz Türkiye’de yürürlükte olan bir tarama programı yoktur. Ancak bireysel risklere göre tarama amaçlı endoskopi uygulaması yapılmaktadır.

Kanser sanılanın aksine ümitsiz bir hastalık değildir. Son yıllardaki gelişmeler ile ileri evrelerdeki hastalıkta bile başarı şansı artmaktadır. Erken evrede yakalanabilen hastalıkta ise başarı %100 olmaktadır. Kanser erken tanı ile korkulan bir hastalık olmaktan tamamen çıkabilir. Korkulan hastalığın pençesine düşmemek için bu nedenle önlenebilen risk faktörlerinden kaçınmak ve olabildiğince tarama yöntemlerinden faydalanmak önemlidir.

Doç. Dr. Ece Esin
Bayındır Söğütözü Hastanesi Tıbbi Onkoloji Bölüm Başkanı