Böbrek Taşı Belirtileri Nelerdir? Böbrek Taşı Nasıl Düşürülür?

Böbrek, kandaki atık ürünlerin ve fazla sıvının süzülerek vücudumuzdan uzaklaştırıldığı bir organdır. Böbrek taşları, böbrek kanalları içinde birçok faktöre bağlı olarak bazı minerallerin çökmesi ve birleşmesiyle oluşan sert kütlelerdir.

Böbrek taşı neden oluşur?

Böbrek taşı oluşumunun nedeni henüz tam olarak aydınlatılamasa da, taş oluşum riskini artıran birçok etmen vardır:

• Genetik: Ailesinde taş hastalığı bulunan bir kişide taş hastalığı görülme riski 2,5 kat artmaktadır.
• Diyet: Son zamanlarda yapılan çalışmalar özellikle diyet alışkanlıklarının değişmesine bağlı olarak böbrek taşı hastalığı görülme sıklığının arttığını göstermektedir. Bu artışa temel olarak lif ve alkali bakımından zengin gıdaların alımının azalması ve rafine şeker, yağ, hayvansal proteinler ve tuz alımının artmasıyla diyet alışkanlıklarındaki değişiklikler neden olmuştur.
• Yetersiz sıvı alımı: Günlük 1 litrenin altında idrar çıkımı normal kişilerde bile idrarın yoğunlaşmasına ve minerallerin kristalleşmesine neden olabilmektedir.
• Cinsiyet: Erkeklerde daha sık görülmektedir.
• Yaş: En sık 40-60 yaş arasında görülür.
• Coğrafi bölge ve iklim: Sıcak iklimlerde ve yaz aylarında terleme ile fazla sıvı kaybının yol açtığı idrar miktarında azalma ve güneş ışıklarına maruziyete bağlı D vitamini artışı suçlanmaktadır.
• Meslek: Sürekli sıcak ortamda çalışmak durumunda kalan kişilerde risk artmaktadır.
• Obezite: Obez kişilerde idrar asiditesi artarak minerallerin kristalleşmesi için uygun ortam oluşur.
• Sistemik hastalıklar: Primer hiperparatiroidizm, Crohn hastalığı ve gut hastalığı böbrek taşları için risk oluşturmaktadır.

Böbrek taşı çeşitleri

Kalsiyum taşları: En sık görülen taş çeşidi kalsiyum oksalat taşıdır. Kalsiyum taşlarının oluşumunda birçok etken vardır, bunlardan bazıları şunlardır: 

• Kalsiyumun idrarda fazla atılmasına sebep olan primer hiperparatiroidizm, Granülomatöz hastalıklar (sarkoidoz, tüberküloz), aşırı D vitamini alımı ve kanser durumlarında gözlenir.
• İdrarda oksalat miktarının arttığı durumlar bağırsak hastalıkları ve oksalat içeren besinlerin (ıspanak, çilek, çikolata ve demli çay gibi) aşırı tüketimi.
• İdrarda taş oluşumunu önleyici sitratın azalması.
• İdrar pH’ının azalması yani asiditesinin artması.

Ürik asit taşları: İdrar pH’ının düştüğü durumlarda sık görülen taş tipidir. Hayvansal protein ağırlıklı beslenenlerde, gut hastalarında ve kemoterapi ilaçları alanlarda daha sık görülür.

Struvit (enfeksiyon) taşları: İdrar yollarında kronik enfeksiyon sonucu oluşan taş tipidir. Enfeksiyon taşları esas olarak magnezyum amonyum fosfattan oluşur. Belirti vermeden büyük boyutlara ulaşabilir.

Sistin taşları: Erken yaşta görülmeye başlayan ve sık tekrar eden aminoasitlerin barsak ve böbrekten taşınmasındaki bozukluktan kaynaklı kalıtımsal bir taş hastalığıdır.

Böbrek taşı belirtileri

Böbrek taşlarının belirtileri taşın bulunduğu yer, boyut ve tıkanıklık oluşturup oluşturmadığına göre değişkenlik gösterir. Bazen böbrek odacıkları içinde tıkanıklığa sebep olmayan küçük taşlar hiç belirti vermeden başka bir sebeple yapılan görüntülemelerde tespit edilebilir.

• Ağrı: Üriner sistem taş hastalığının en sık görülen belirtisi taşın bulunduğu yan (böğür) tarafta dalgalar halinde gelen veya devamlı ağrıdır. Taşın üreteri (böbrek ve idrar torbası arasındaki idrar kanalı) tıkamasına bağlı olarak taşın gerisinde biriken idrarın üreter ve böbrekte yarattığı gerilme kişiyi kıvrandıracak şekilde ciddi yan ağrısına (böğür) neden olabilir. Pozisyon değiştirmekle ağrı geçmez. Taş idrar torbasına yaklaştıkça ağrı kasık ve cinsel organlara kadar inebilir.
• Bulantı, kusma: Böbrekte meydana gelen gerilme bulantı ve kusmaya neden olabilir.
• İdrar renginin değişmesi: Taş düşüren hastalarda idrarın rengi kanama nedeniyle pembeleşebilir. Ayrıca taş kristallerinin düşmesine veya idrar yolu enfeksiyonuna bağlı bulanık ve koyu renkte idrar görülebilir.
• Sık idrara çıkma, ağrılı idrar ve idrar yanması görülebilir.

Böbrek taşlarının tanı yöntemleri

Taş şüphesiyle başvuran hastalara kan, idrar tahlili, ultrasonografi ve bilgisayarlı tomografi gibi tetkikler yapılmaktadır. Ultrasonografi böbrek taşlarını iyi göstermesine karşın üreter taşlarında yetersiz kalabileceğinden bilgisayarlı tomografi bizler için büyük öneme sahiptir.

Böbrek taşı nasıl düşer ve düşürme yolları

Bir taşın düşebilme ihtimali ve ne zaman düşeceği taşın boyutuna ve taşın bulunduğu yere göre değişir. 5 mm ve daha küçük taşların kendiliğinden düşme ihtimali %70’lere çıkmakta ve taşların boyutu arttıkça düşme oranı düşmektedir. Üreterin mesaneye yakın kısmında bulunan taşların ise düşme ihtimali daha yüksektir.

• İdrar kanalına düşen küçük taşlar için günlük 2-3 litre sıvı alımı, hareket, ağrı kesici ve üreteri genişletici ilaçlar başlangıç tedavisi olarak önerilmektedir.
• Ürik asit taşına sahip olduğu düşünülen hastalarda ilaç tedavisiyle taşlar eritilebilmektedir.
• Taşın üreteri tıkamasına bağlı böbrekte şişme (hidronefroz) meydana gelmişse 2 haftaya kadar doktor gözetiminde düşmesi beklenebilir. Bu süreden sonra ise hidronefroz böbreğe kalıcı zarar vermeye başlar.

Böbrek taşı tedavi seçenekleri

• Vücut dışından şok dalgası ile taş kırma (ESWL): Vücut dışından ses dalgaları ile taşları parçalara ayıran bir tedavi seçeneğidir. Taş parçaları doğal yolla düşmeye bırakılır. Ancak büyük taşlar ve sert taşlarda başarı oranı düşmektedir. En fazla 3 seans önerilen ESWL tedavisi tamamen zararsız bir yöntem değildir. ESWL’nin de kendine özgü komplikasyonları vardır.
   
• Perkütan nefrolitotomi (PCNL): Sırt tarafından bir küçük kesi yapılarak bir kanal aracılığıyla böbreğe ulaşarak taşların kırılıp çıkarılması işlemidir. Özellikle 2cm’den büyük ve çoklu böbrek taşlarında kullanılan bir yöntemdir.
   
• Kapalı yöntem lazer ile taş kırma (üreterorenoskopi): Düşürülemeyen üreter ve böbrek taşları için kapalı yöntem ile üretradan girilip taşa ulaşarak lazer ile taşın kırılması ve çıkarılması işlemidir.

Böbrek taşından korunma yöntemleri

Üriner sistem taş hastalığının tekrarlama olasılığı 5 yıl içinde %40, 20 yıl içinde ise %75’lere kadar çıkmaktadır. Bu sebeple: 

• Günlük en az 2 litre idrar çıkaracak şekilde en az 3 litre sıvı alınması gerekmektedir. Sıvı alımı artırılarak idrar dilüe hale gelir ve taş oluşumuna sebep olan bileşenlerin kristalizasyonu azalır. Su sertliğinin taş oluşumuyla ilgili ilgilisi tam olarak gösterilememiştir.
• Dengeli beslenme ve her besin grubundan aşırıya kaçmadan yeterince alınması önerilmektedir. Sebze ve meyve posalı olduklarından önerilmektedir. Ayrıca lifli yiyecekler bağırsakta kalsiyuma bağlanarak kalsiyum emilimini azaltır.
• Az tuzlu diyet benimsenmelidir (3-5gr/gün)
• Protein ağırlıklı beslenme idrarda kalsiyum atılımını artırır, idrar ph’ını düşürür, asidoz idrar taş oluşumunu önleyici sitrat salınımını azaltır ve ürik asit salınımı artacağın dolayı hayvansal protein alımı 1gr/kg gün geçmeyecek şekilde kısıtlamaya gidilmektedir.
• Oksalat içeriği yüksek, pancar, domates, ıspanak, pırasa, roka, çilek, çikolata ve demli çay gibi yiyecek içeceklerin tüketimi azaltılmalıdır.
• Kalsiyum kısıtlaması daha fazla oksalat emilimi ve atılımına sebep olacağından taş oluşum riskini artırmaktadır.
• Aşırı kilo ve obezite taş oluşumu riskini artırdığından ötürü zayıflama önerilmektedir. Stres azaltıcı tedbirlerin alınması ve hareketli yaşam önerilmektedir.

Uzm. Dr. Mustafa Karaaslan
Bayındır Kavaklıdere Hastanesi Üroloji Uzmanı