Meme Kanserinden Doğru Bilgiyle Korunun

 

Meme kanseri; memenin süt bezlerinde ve üretilen sütü meme başına taşıyan kanalları döşeyen hücreler arasında, çeşitli etkenler sonucu kontrolsüz şekilde çoğalan ve başka organlara yayılma potansiyeli taşıyan hücrelerden meydana gelen tümöral oluşumdur. Meme kanseri ne kadar erken teşhis edilirse diğer organlara ve lenf bezlerine yayılma olasılığı o kadar az olmaktadır ve tedavide daha başarılı sonuçlar alınmaktadır. 20 yaşında ilk meme muayenesi yapılarak kendi kendine meme muayenesi öğretilir, daha sonra 1-3 yılda bir, 40 yaşından sonra her yıl doktor tarafından meme muayenesi yapılır. Kadının taşıdığı risk faktörlerine göre muayene sıklığı değişebilir.

Kadınların belli aralıklarla memelerini kontrol etmeleri, meme kanserini ileri aşamalara ulaşmadan fark etmenin ilk adımını oluşturmaktadır. Her kadın, doktorundan bu muayeneyi öğrenerek, kendini ayda bir kez muayene etmeli. Bu muayene, adet bitişinden 5-7 gün sonra yani hormon etkisinin en az olduğu dönemde yapılmalıdır. Elle muayene sırasında, aşağıdaki belirtilerden en az biri varsa vakit geçirmeden uzmana başvurulması gerekir:

Meme kanseri teşhisinde geç kalmamak için öncelikle konunun uzmanı genel cerrahi uzmanı tarafından dikkatli bir meme muayenesi ve sistemik muayene yapılması gerekir. Daha sonra gerekli mamografi, meme ultrasonografisi, meme MR’ı gibi görüntüleme yöntemlerine başvurulmalı. Şüpheli bir lezyon tespit edildiğinde, bir miktar doku örneği alınarak (biyopsi) patolojik incelemesi yapılır. Doku örneği ince veya kalın iğne ile veya açık olarak tümör görülerek alınabilir. Eğer elle muayenede tespit edilemeyen bir şüpheli lezyon varsa, önce görüntüleme yöntemleri (mamografi, ultrason veya MR) ile ince tel yerleştirilerek işaretlenir, sonra doku örneği alınır. İşaretleme, radyoaktif madde ile de yapılabilir. 

 

Meme kanserinde tedavi adımlarında cerrahi tedavi, kemoterapi, hedefe yönelik tedaviler ve radyoterapi yer alır. Cerrahi tedavide, memedeki tümörü tamamen çıkarmak ve koltuk altı lenf nodlarının durumunu belirlemek, eğer yayılım mevcutsa bu lenf nodlarını çıkarmak amaçlanır. Cerrahi tedavide, hastanın koşullarına göre, meme dokusunun tamamına yakın kısmının çıkarıldığı mastektomi ya da sadece kanserli dokunun alındığı meme koruyucu cerrahi uygulanır. Koltuk altı lenf nodu diseksiyonunun olası problemlerinden (kol ödemi ve ağrıları, hareket kısıtlılığı vs.) kaçınmak veya en aza indirmek için ise Sentinel lenf nodu biyopsisi uygulanır. Sentinel lenf nodu, bir tümörün lenf akımının ilk gittiği lenf nodulü olduğu için bu nodül çıkartılır ve patolog dokuyu mikroskopla inceler. Kanser yoksa daha fazla lenf nodunun çıkarılmasına gerek olmadığı anlaşılır.

Vücudun herhangi bir yerindeki kanser hücrelerini yok etmek amaçlı ilaç ile yapılan tedaviye ise sistemik tedavi denmektedir. Kemoterapi, hormon tedavisi ve hedefe yönelik tedaviler bu grupta yer alır. Hastaların hem sistemik hem de lokal tedaviye gereksinimi olabilir. Kemoterapi; damardan veya ağızdan verilen ilaçlarla kanser hücrelerinin öldürülmesini ifade eder. Hormon tedavisinde ise; hormonların kanser hücrelerinin çoğalmasını sağlayan etkilerini yok etmek amacıyla, hormonların çalışmasını bozan, üretimini azaltan veya hormon salgılayan bezleri çalışmaz hale getiren ilaçlar verilir.

Hastalar, ameliyat sonrası adjuvan tedavi olarak sadece kemoterapi veya sadece radyoterapi veya hem kemoterapi hem radyoterapi veya sadece hormon tedavisi alabilir. Bazen, çok erken evrede olan hastalarda ameliyat sonrası adjuvan tedavi gerekmeyebilir.

Meme kanserinin tedavisinde son yıllarda bulunan ve kullanılmaya başlanan kemoterapi ve hormonoterapi ilaçları başarılı sonuçlar vermektedir. Tümör hücresini hedef alan ilaçlara da her gün yenileri eklenmektedir. Radyoterapi, cerrahi tedaviyi tamamlamak amacıyla lokal ve bölgesel yinelemeleri önlemek için uygulanmaktadır. Özellikle memenin tamamının alındığı, büyük tümörü olan veya koltukaltında çok sayıda lenf bezi tutulumu olan hastalara ya da sadece tümörün alındığı meme koruyucu cerrahi uygulanan hastalara verilmektedir.

 

Menopoz sonrası hormon tedavisi: Menopoz sonrası hormon tedavisi veya hormon replasman tedavisi (HRT); uzun yıllardır menopozda ortaya çıkan belirtilerin giderilmesi ve osteoporozun (kemik erimesi) önlenmesi amacıyla kullanılmaktadır. Hormon replasman tedavisi iki şekilde uygulanır. Uterusu (rahmi) olanlarda genellikle östrojen ve progesteron içeren ilaçlar (kombine tedavi) kullanılır. Östrojen tek başına rahim kanseri riskini artırdığından, bu riski azaltmak için progesteron eklenir. Ameliyatla rahmi alınanlarda ise sadece östrojen uygulanabilir.

Çalışmalar, uzun süre östrojen ve progesteronun kombine kullanımının meme kanseri riskini artırdığını göstermektedir. Bu risk, artışı ilacı halen kullanmakta olanlar veya kullanımını yeni bırakmış olanlarda görülmektedir, ilaç kullanımını kestikten beş yıl sonra risk normale dönmektedir. Östrojenin tek başına kullanımının, meme kanseri riskini anlamlı şekilde artırmadığı görülmüştür. Bununla beraber bazı çalışmalar, 10 yıl ve üzeri kullanımda, yumurtalık ve meme kanseri riskinde artışa yol açtığını ileri sürmektedir. Eğer menopoz sonrası hormon tedavisine karar verilirse, en uygun olanı, mümkün olan en küçük dozda ve kısa süreli kullanılmasıdır.

Emzirme: Emzirmenin, özellikle 1.5 ila 2 yıl gibi uzun süreli olduğunda, meme kanseri riskini azalttığını bildiren çalışmalar vardır. Burada koruyucu etki; ilk adet yaşı geç, menopoz yaşı erken olanlarda olduğu gibi yaşam boyu adet dönemlerinin sayıca azalması sonucu ortaya çıkar.

Alkol tüketimi: Alkol alımı meme kanseri riskini artırır. Risk alınan alkol miktarıyla ilişkili olarak artar. Günde bir kadeh düzenli alkol alanlarda çok az risk artışı mevcutken, günde 2-5 kadeh içenlerde içmeyenlere göre risk 1.5 kat artmıştır. Alkolün bu etkisini östrojen salgılanmasını artırarak veya östrojenin metabolik yıkılımını azaltarak yaptığı düşünülmektedir. Amerikan Kanser Kurumu, kadınların alkolü günde bir kadehten daha fazla tüketmemelerini önermektedir.

Fiziksel aktivite azlığı: Düzenli yapılan egzersizin, meme kanseri riskini azalttığına dair kanıtlar artmaktadır. Burada merak edilen, ne kadar egzersiz yapılması gerektiğidir. Yapılan bir çalışmada; haftada bir saat 15 dakika ile iki saat 30 dakikalık tempolu yürüyüşün meme kanseri riskini yüzde 18 azalttığı gösterilmiştir. Haftada 10 saatlik yürüyüşle, bu azalış bir miktar artmaktadır. Amerikan Kanser Kurumu, bu amaçla günde 45-65 dakika olmak üzere haftada 5 gün veya daha fazla egzersiz önermektedir.

Fazla kilo ve obezite: Fazla kilolu olmak, özellikle yetişkinlikte alınan fazla kilolar, meme kanseri riskini artırmaktadır. Menopoza kadar olan dönemde, östrojenin büyük çoğunluğu yumurtalıklarda üretilirken, yağ dokusu çok az östrojen üretir. Menopoz sonrasında ise yumurtalıklardan östrojen üretimi durur ve yağ dokusu bu hormon için ana kaynak olur. Fazla yağ dokusu demek, daha yüksek östrojen seviyesi ve daha fazla meme kanseri riski demektir.

Fazla kilo ve meme kanseri arasındaki ilişki karmaşıktır. Erişkin dönemde alınan kilolar meme kanseri riskini artırırken, çocukluk çağından beri fazla kilolu olanlarda risk artışı yoktur. Fazla yağ dokusunun bel çevresinde birikmesi, kalça ve uylukta birikmesine göre riski daha fazla artırır. Amerikan Kanser Kurumu hayat boyu ideal kilonun korunmasını önermektedir.

Pasif içicilik ve meme kanseri riski ile ilgili çalışmaların sonuçları tartışmalı olsa da en azından aktif sigara içmenin meme kanseri riskini artırdığı gösterilememiştir. California Çevre Koruma Kurumu, 2005'te yayınlanan raporunda, pasif içicilik ile meme kanseri arasında, özellikle menopoz öncesi genç kadınlarda tutarlı bir nedensel ilişki olduğu sonucuna varmıştır. Birleşik Devletler Genel Cerrahları, sigara dumanına istem dışı maruziyetin, sağlık sonuçlarıyla ilgili raporlarında, bu ilişkinin anlamlı olmasına rağmen yeterli kanıt olmadığını bildirmiştir.

 

Yüksek yağ oranı içeren diyet: Diyetteki yağ miktarının yüksek olması ile meme kanseri riski arasındaki ilişki henüz net olarak ortaya konulamadı. Birçok çalışma; diyetteki total, doymuş ve doymamış yağ oranlarının düşük olduğu toplumlarda, meme kanseri sıklığının daha az olduğunu göstermiştir. Bununla beraber ABD'de yapılan çalışmalarda, yüksek yağ oranı ile beslenme ve meme kanseri arasında ilişki bulunamamıştır. Araştırmacılar bu durumu açıklayamadı. Farklı ülkelerde meme kanseri ve diyet ile ilgili çalışmalar; genetik, fizik aktivite ve başka besinlerin kullanımı gibi meme kanseri riskini etkileyebilecek faktörlerin varlığını karmaşık hale getirmektedir. Amerikan Kanser Kurumu, günde beş veya daha fazla porsiyon meyve ve sebze, bol lifli besinler ile beslenmeyi; yağ, işlenmiş besinler ve kırmızı etin az olduğu diyetleri önermektedir.

Ter önleyiciler: Koltukaltı ter önleyicilerde bulunan kimyasalların, ciltten emilerek lenfatiklerle etkileştiği ve toksinlerin memede birikmesine ve meme kanserine yol açtığı ileri sürülmektedir. Ancak bunu destekleyecek yeterli veri ve laboratuvar çalışması henüz mevcut değildir.

Kürtaj: Kürtaj veya düşüğün meme kanseri riski üzerine etkisi olmadığı birçok çalışmada gösterilmiştir.

Meme protezleri: Birçok çalışma, meme protezlerinin meme kanseri riskini artırmadığını göstermektedir. Bununla beraber memede protez bulunması, standart mamografi incelemesinde meme dokusunun görülmesini zorlaştırmaktadır. Bu sıkıntı, değişik teknikler (meme MR’ı gibi) kullanılarak alınan görüntülerle giderilebilmektedir.

Sütyen: İnternette dolaşan e-posta dedikodularına göre, sütyen kullanımının lenfatik akımı bozarak meme kanserine yol açtığı ileri sürülmektedir. Ancak bunu destekleyecek bilimsel ve klinik veri bulunmamaktadır.

Kimyasallar: Çevresel etkilerin meme kanseri riski ile ilişkisi birçok çalışmada incelendi ve çalışmalar halen devam etmektedir. Bu anlamda en çok ilgi, teorik olarak meme kanseri riskini artırma ihtimali olan, östrojen benzeri etki gösteren bileşikler üzerine yoğunlaşmaktadır. Örnek olarak; bazı plastikler, kozmetikler ve kişisel bakım ürünleri, haşere ilaçları, kalıcı organik kirleticilerden olan poliklorlu bifenil (PCB) buna benzer etki göstermektedir. Bu konu toplumda geniş yankı uyandırmasına rağmen, araştırmalar, bu maddelere maruziyet ve meme kanseri riski arasında bir bağlantı bulamamıştır.

Sigara: Araştırmaların çoğunluğu, sigara ve meme kanseri arasında bir bağlantı saptayamamıştır. Bununla beraber, az sayıda çalışmada, sigaranın meme kanseri riskini artırdığı görülmüşse de, bu ilişki tartışmalıdır. Pasif içiciliğin meme kanseri ile ilişkisi araştırılmaktadır. Hem aktif sigara içmek, hem de pasif içicilik, yüksek miktarda kimyasal içermektedir ve bu kimyasalların deney hayvanlarında meme kanserine yol açtığı gösterilmiştir. Sigara dumanındaki kimyasal maddeler, meme dokusuna ve hatta süte geçmektedir.

Gece çalışması: Bazı araştırmalarda, gece çalışan kadınlarda, meme kanseri riskinin daha fazla olduğu bildirilmiştir. Araştırmacılar, bu etkinin melatonin düzeyindeki değişiklik sonucu olabileceğini düşünmektedir. Melatonin salgılanması, vücudun ışığa maruziyetiyle etkilenen bir hormondur ve bununla ilgili çalışmalar devam etmektedir. 

Doç. Dr. Hüseyin Altınyollar
Bayındır Kavaklıdere Hastanesi Genel Cerrahi Bölüm Başkanı

15.10.2016