COVID-19 Aşıları Hakkında Merak Edilenler

Covid 19 aşıları hakkında merak ettiklerinizi tek icerikte topladık. Hemen inceleyip detaylı bilgi alabilirsiniz.Neden hemen COVID-19 aşısı olalım?

Bu soruya en kısa yanıt “çünkü salgından kurtulmak için başka bir çare görünmüyor!” olur. Yaklaşık bir buçuk yıldır tüm dünya siyasi, ekonomik, ticari, tıbbi ve bilimsel bir mücadele içinde pandemi dediğimiz bütün ülkeleri etkileyen bu salgınla boğuşmaktadır. Çok eskiden beri bilinen Corona isimli virüsün, yeni bir melezi olan CoV-2 (COVID-19) ölümcül ve yaygın bir enfeksiyonla bütün ülkeleri ciddi bir şekilde etkilemektedir.

Etkili ve özgül bir antiviral tedavisi olmayan bu salgın hastalığın başarılı bir şekilde yok edilebilmesi için önümüzde ikisi doğal, biri yapay üç yol bulunmaktadır. İlk yol yerkürede yaşayan tüm insanların büyük bir çoğunluğu yıllarca süren bir salgında, doğal olarak virüsle karşılaşarak toplumsal bir immünite oluşturur ve sonunda sağ kalanlar bağışıklık kazanarak salgın doğal olarak sonlanır yani herd immünite denilen olay gerçekleşir. İkinci doğal yol olarak mutasyona açık olan bu virüs bir büyük mutasyon (melezlenme) daha geçirerek insandan insana bulaşma veya hastalık yapma kabiliyetini kaybederek diğer coronavirüsler gibi tarihe karışıp gider. Mutasyon virüsün çok daha ölümcül de olmasına yol açabilecek bir değişim de gösterebilir ki o zaman insanlık açısından (çok az bir olasılık da olsa) yok olma tehlikesi doğabilir. Bu doğal olayların insanlığın kaç yılına mal olacağı ve yapabileceği toplumsal hasarın ne büyüklükte olacağı tahmin bile edilemez. Görüldüğü üzere bu pandemiyi bitirebilmek için insanoğlunun elinde aşılama ile kazanacağımız bağışıklık haricinde kullanabileceği başka bir metot şu an mevcut değildir. Diğer bir deyişle aşılanmaktan başka bir çare görünmemektedir.

Dünyada rutin olarak aşı üreten ve yeni bir aşı üretme-geliştirme kapasitelerine sahip bir kısmı çok uluslu, çok sayıda tıbbi kartel bulunmaktadır. Bunlar arasında uluslararası boyutta müthiş bir rekabet ve yarış vardır. Çünkü artık medikal kartel, birçok diğer kartelin (silah, petrokimya, turizm vb.) önüne geçerek muazzam bir boyutta ekonomik güç ve endüstriyel bir dev olmuştur. Bu rekabetin uluslararası boyutta olduğu ve zaman zaman etik değerlerin de dışına çıkılarak yarışın devam ettirildiğini söylemek çok güç olmaz. Toplumun birçok kesiminin kafa karışıklığına düşmesinin bir nedeni de bu rekabetin körüklediği ve internet ortamında hızlı bir şekilde yayılan asılsız bilgi kirliliğidir. Bizim ülkeler gibi kendi beşerî aşı teknolojilerini stratejik olarak geliştiremeyen uluslar bu bilgi kirliliğinin de ana hedefleri haline gelmektedir.

Unutmayın ki son 2 yüzyılda insan ömrünün uzaması, dünya nüfusunun inanılmaz bir ölçüde artması iki büyük buluş ile gerçekleşmiştir. Bunlar immünizasyon (aşılama) ve antibiyotiklerdir. Bu bağlamda, aşı uygulamasının yaygın bir başarısı için her aydın bireyin yardımı gereklidir. Bu kısa girişten sonra gerek halk ve gerek ise sağlık çalışanları arasında COVID-19 aşılarıyla ilgili merak edilen çeşitli soruları yanıtlamaya çalışalım:

COVID-19 aşısı çeşitleri nelerdir?

COVID-19 için geliştirilen aşıların tümü, vücudun bağışıklık sistemine, COVID-19’a neden olan virüsü güvenli bir şekilde tanıtmayı ve yok etmeyi öğretecek şekilde tasarlanmıştır. Bunlar,

• İnaktif aşılar: Hastalığa neden olmayan ancak bağışıklık yanıtı oluşturan etkisizleştirilmiş virüs içeren aşılar
• Canlı atenüe aşılar: Hastalığa neden olmayan ancak bağışıklık yanıtı oluşturan zayıflatılmış virüs içeren aşılar
• Güvenli bir şekilde bağışıklık yanıtı oluşturmak için COVID19 virüsünün yapısını taklit eden protein parçalarını kullanan protein bazlı aşılar.
• Viral vektör aşılar: Güvenli bağışıklık yanıtı oluşturmak için COVID19 virüsünün RNA parçacıklarını taşıyan hastalık yapıcı etkisi olmayan virüslerin kullanıldığı aşılar
• mRNA ve DNA aşıları: Kendi başına güvenli bağışıklık yanıtı oluşturan protein üretmek için genetik olarak tasarlanmış RNA ve DNA parçacıklarını kullanan aşılardır.

Hangi coronavirüs aşısı tercih edilmelidir?

Bu sorunun en kısa yanıtı, “en kısa zamanda ve güvenilir olarak ulaşılabilen” aşıdır. Çeşitli üretici firmaların değişik tekniklerle hazırladıkları aşıların bilimsel olarak etkinlikleri arasında doğal olarak küçük farklılıklar olacaktır. Artık aşı çalışmalarının kuralları, fazları, güvenlik-etkinlik oranları ve hatta yayınlanan bilimsel makaleler bile sağlık çalışanı olmayan diğer insanlar tarafından da medyatik ortamda yakından izlenmektedir. Bu durum aşı kararlarının verilmesine yardım etmediği gibi daha da kafa karıştırıcı olmakta, yarardan ziyade zarar getirmektedir. Hangi firmanın ürettiği COVID-19 aşısının salgını söndürmek için bir diğerinden üstün olabileceği hakkında bir yorum yapmamıza şu andaki bilimsel veriler yeterli değildir.

Kaç gün ara ile aşı olmak daha yararlıdır?

İnsan bağışıklık sistemi dışarıdan uygulanan aşı içinde bulunan bir antijene karşı (Bu antijen virüsün dikensi proteini, virüsün öldürülmüş kendisi veya virüs partiküllerini sentez ettirebilen genetik mühendislikle hazırlanmış genetik dizilimler (m-RNA) olabilir) belirli bir sürede yanıt verir. Gözle görülemeyen bir sistem olan bağışıklık sisteminin kendi koruyucu proteinlerini (antikorlarımız) sentez edebilmesi için 14-21 günlük bir süreye ihtiyaçları vardır. Bu süre içinde yine fark edemesek bile immün sistem hücre ve dokuları bu yeni antijenik uyarıma karşı oldukça yoğun bir çalışma içine girerler. Öncelikle daha büyük ve ekonomik olmayan immünglobulin M dediğimiz antikor sentezlenir, bu askerlikteki hazır kuvvete benzeyen bir yapıdır ve ekonomik bir molekül değildir. Vücut içindeki saklanma süresi kısıtlıdır. Bağışıklık sistemimiz daha uzun süreli ve daha ekonomik olarak saklayabileceği immünglobülin G antikorlarını 14-21 günlük bir sürede yeterli düzeye çıkartır ve hücre ve dokularda bu molekülün sentezlenme aşamaları hazır hale getirilir ki bir sonraki gerçek mikrop temasında antikor yanıt süresi çok kısa olabilsin.

İlk aşılamadan sonra 14-21 gün içinde koruyuculuğumuz oluşur. Bu koruyuculuğun etkisini ve süresini artırmak için ikinci bir aşı yapılır ki bağışıklık doku ve hücrelerimizin hafızalarına aldıkları yanıt çok daha güçlü olsun. Örneğin ülkemizde çocukluk çağında uygulanan Hepatit-B aşılarımız (gen mühendisliği tekniğiyle hazırlanan bir diğer aşıdır) üç kez (ilk ay, bir-iki ay sonra ve 6-12 ay sonra) yapılır ve üç uygulama sonrasında yaşam boyu süren bir bağışıklık kazandırır. 2000’li yılların başından beri yapılan uygulama ile ülkemizdeki hepatit-B sorunu oldukça azaltılabilmiştir. COVID-19 aşılarında da amaç toplumun bir an önce etkin bir düzeyde antikor düzeylerine ulaşmasıdır. Oluşan bağışıklığın da bir müddet koruyucu düzeyde kalması gereklidir. Bu açıdan belirlenen 28 gün uygun mantıklı ve bilimsel bir süre olarak öngörülmektedir. Büyük kitlelerin aşıya verdiği yanıta göre bu sürede bazı değişiklikler olması da muhtemeldir.

60 yaş üstü insanlarla ilgili çalışma olmadan aşı uygulanabilir mi?

Faz III çalışmaları 60 yaş üstünde yürütülmediği için 60 yaş üstüne aşı uygulaması tehlikeli midir sorusu çok sorulmaktadır. 60 yaşına kadar bağışıklık sisteminin normal olan bir kişinin bir anda bu sistemi arızalanmayacağına göre bu korku çok yersizdir. Diğer birçok aşıda olduğu üzere bu yaşta olan insanlar aşının uyandıracağı antikor yanıtına daha az sahip olacaklardır. Bu gerek mevsimsel influenza (grip) aşılarında ve gerek ise Pnömoni (zatürre) aşılarında da bu şekildedir. Yani 60 yaş üzerindeki insanlarımız da bir kontrendikasyon yok ise aşılanmalıdırlar.  

Virüs mutasyonundan dolayı aşı etkisini kaybeder mi?

Virüsün dikensi çıkıntısında çok büyük bir mutasyon olmadığı sürece kaybetmez.

Nasıl aşı nasıl olabilirim?

COVID-19 aşıları ülkemizde aksine bir karar olmadıkça devlet kontrolünde uygulanacak aşılardır.

Kimler aşı olabilecek?

Devletin oluşturduğu E-nabız ve HSYS'nin (Halk Sağlığı Yönetim Sistemi) izin verdiği ve onayladığı kişiler salgın açısından risk sıralamasına göre belirlenerek aşı olabileceklerdir.

Corona aşısı olan kişiler de maske takmalı mı?

Evet, aşılanan kişiler de koruyucu önlemleri şimdiki gibi devam ettirmelilerdir, ta ki salgının sona erdiği ilan edilene kadar…

COVID-19 aşıları kaç doz yapılmaktadır?

Ülkemizdeki tüm aşı çeşitleri iki doz olarak planlanmıştır.

Aşımın ilk dozunu Sinovac aşısı ile oldum. İkinci dozunu BioNTech aşısı ile olabilir miyim?

İlk dozunuz hangi COVID-19 aşısı ile yapılmışsa ikinci dozunuz da aynı COVID-19 aşısı ile yapılacaktır.

COVID-19 hastalığı geçirmiş olanlar aşı yaptırmalı mı?

COVID-19 geçirmiş kişilerde koruyuculuk bir müddet daha devam etmektedir. Sağlık Bakanlığı'nın açıklamasına göre, COVID-19 geçirmiş sağlık çalışanlarına, virüse maruz kalma oranı en yüksek grup oldukları için hastalığı geçirdikten 1 ay sonra, COVID-19 geçirmiş diğer risk grupların ise hastalığı geçirdikten 6 ay sonra aşı uygulanabilecektir.

COVID-19 aşıları uzun vadeli koruma sağlayacak mı?

Bu soruya bilimsel olarak “umarız” diye yanıt vermek daha gerçekçi olur.

COVID-19 aşımı nerede yaptırabilirim?

Devlet hastanesi, üniversite hastanesi, özel hastane, aile sağlığı merkezleri gibi Sağlık Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş sağlık merkezlerinde yaptırabilirsiniz.

COVID-19 aşısı kısa sürede nasıl bulundu?

Aşı teknolojisine ve yeni geliştirme kapasitesine sahip üreticiler (aşı kartelleri), ileri bilimsel ve teknolojik merkezlerle yaptıkları iş birliği ve yeterli innovasyon imkân ve kabiliyetleri ile, en önemlisi de daha önceki teknolojilerinin getirdiği avantajı kullanarak çok hızlı bir şekilde aşıları üretmiş ve uygulanabilecek hale getirmişlerdir.

Koronavirüs aşısı alerji yapar mı?

Alerjik bünyelerde her antijen alerji yapma olasılığı taşır. Bu nedenle aşılar sağlık kuruluşlarında yapılacak, erken alerji olasılığına karşın hasta 30 dakika süreyle bekletilerek, alerji açısından gözlenecektir.

BioNTech aşısı uygulama kuralları nelerdir?

Sulandırılarak kullanıma hazırlanmış olan 1 flakonun içerisinde 6 uygulamalık aşı dozu bulunmaktadır. Flakon açılıp sulandırıldıktan sonra bu 6 doz aşı, 6 saat içinde kullanılmalıdır. Aşı sonrası istenmeyen etki takibi yapılabilmesi için aşı tercihen sol üst koldaki deltoid kas içerisine uygulanır. Diğer aşılar ile arasında (öncesinde ve sonrasında) iki hafta süre bırakılması tercih edilmelidir.

BioNTech aşı uygulaması, sadece Sağlık Bakanlığı tarafından yetkilendirilen devlet hastanesi, üniversite hastanesi, özel hastane ve aile sağlığı merkezlerinde yapılmaktadır. Aşı uygulamasından sonra olası alerjik reaksiyonlar açısından kişinin bilgi sahibi olması ve 15 dakika süresince sağlık merkezinden ayrılmaması gerekmektedir. Alerji öyküsü olan kişiler ise 30 dakika süresince sağlık merkezinden ayrılmamalıdır. Daha sonraki dönemde herhangi bir yan etki gelişiminde ise en yakın sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.

Koronavirüs aşısı kısırlığa neden olur mu?

Bu tür bir yan etki şimdiye kadar hiçbir aşıda bildirilmemiştir.

Koronavirüs aşısı koruyuculuk oranları nelerdir?

Koruyuculuk oranları (protective immunity) değişik çalışmalara ve aşı yapılan kişinin yaş ile bağışıklık durumuna göre değişiklik göstermekle birlikte %75-95 gibi yüksek bir oranda saptanmaktadır.

Emziren anneler koronavirüs aşısı yaptırabilir mi?

Gebe ve emziren anneler kendi istekleri halinde aşı olabilirler. Gebeliğin ilk üç ayında uygulanmaması önerilmektedir.

Koronavirüs aşısı şeker ve kanser hastalarına yapılır mı?

Kendi klinisyenleri tarafından değerlendirilmek kaydıyla yapılabilir.