Antibiyotik kullanımı hakkında bilinmesi gerekenler

Antibiyotik direnci nedir?

Antibiyotik direnci, bakterilerin zaman içinde değişerek tedaviye yanıt vermemesidir. İlaç direncinin bir sonucu olarak, antibiyotikler etkisiz hale gelir ve enfeksiyonların tedavisi giderek zorlaşır veya imkansız hale gelir. İnsanlarda, hayvanlarda ve bitkilerde antimikrobiyallerin yanlış ve aşırı kullanımı, ilaca dirençli patojenlerin gelişiminde ana etkenlerdir.

Antibiyotiklerin tavsiye üzerine neden kullanılmaması gerekiyor?

Başkası için reçete edilen veya başkasının tavsiye ettiği antibiyotikler kullanılmamalıdır. Bu, hasta olan kişi için en iyi tedaviyi geciktirebilir, daha da hasta edebilir veya ciddi yan etkilere neden olabilir. Antibiyotikler bakterilerin neden olduğu enfeksiyonları tedavi eder. Ancak virüslerin (viral enfeksiyonlar) neden olduğu enfeksiyonları tedavi etmezler. Örneğin, bakterilerin neden olduğu boğaz enfeksiyonu (Streptokok enfeksiyonu) için antibiyotikler doğru tedavidir. Ancak, virüslerin neden olduğu boğaz enfeksiyonları için antibiyotik tedavisi gereksiz ve hatta zararlı olabilir. Antibiyotik kullanımını gerektirmeyen bir enfeksiyon varken, tavsiye üzerine antibiyotik kullanımı sizi iyileştirmeyeceği gibi hastalığınızı kötüleştirebilir, doku ve organ hasarına yol açabilecek ciddi yan etkilere neden olabilir, vücudunuzdaki yararlı mikroorganizmaların antibiyotik direnci geliştirmesine ve bu direnci diğer mikroorganizmalara yayarak sizi ve halk sağlığını tehdit eden antibiyotik direncine yol açabilir.

Antibiyotik seçiminde kişinin kronik hastalıkları, metobolik durumu, yaşı, alerji durumu, böbrek ve karaciğer fonksiyonları dikkate alınır. Bir kişiye iyi gelen bir antibiyotik, bir başkası için son derece zararlı olabilir. Bu nedenle antibiyotiklerinizi başkalarıyla paylaşmayın, başkalarının tavsiyesiyle antibiyotik kullanmayın. Daha sonra kullanmak üzere saklamayın. Gelecekteki bir hastalık için yanlış ilacı almak doğru tedaviyi geciktirebilir ve ciddi yan etkilere neden olabilir.

Yanlış antibiyotik kullanımı hangi sorunlara neden olur?

Antibiyotiklerin yanlış ve aşırı kullanımı hem bireysel hem de toplum sağlığı sorunudur. Antibiyotikleri yanlış ve aşırı kullanan kişiler, sindirim sorunları, mantar enfeksiyonları, şiddetli ve yaşamı tehdit eden alerjik reaksiyonlar gibi antibiyotikle ilişkili komplikasyonlara maruz kalabilir. Halk sağlığı açısından bakıldığında, antibiyotiklerin aşırı kullanımı bakterilerin antibiyotiklere karşı hızla direnç geliştirmesine yol açmaktadır. Bu da mevcut tedavilere yanıt vermeyen ağır ve ölümcül enfeksiyonlara yol açabilir. Antibiyotik direnci enfeksiyonların tedavisini zorlaştırmanın yanında ameliyat, sezaryen doğumlar ve kanser kemoterapisi gibi diğer tıbbi prosedürleri ve tedavileri çok daha riskli hale getirir.

Antibiyotiklerin aşırı veya yanlış kullanımı, aşağıdakiler de dahil olmak üzere ciddi etkilere neden olabilir:

Direnç gelişimi: Antibiyotiklerin yanlış kullanımı sonucu ilaca dirençli bakteri ve patojenler gelişmektedir. Mevcut antibiyotiklerle tedavi edilebilen basit bir hastalık, mikroorganizmaların antibiyotiklere karşı direnç geliştirmesi nedeniyle tedavi edilemeyebilir, hatta ölümle sonuçlanabilir. Antibiyotik direncindeki artış, öncelikle bulaşıcı hastalıklar için bir tehdittir, ancak aynı zamanda birçok tedavi müdahalesinin başarısını da olumsuz etkiler. Örneğin, çok zor ve büyük bir ameliyattan sonra gelişen basit bir enfeksiyon, ameliyatın başarısız olmasına yol açabilir.

Bağırsak mikrobiyomunun bozulması: Bağırsak mikrobiyomu, vücudun günlük işlevleri için gerekli olan mikroorganizmalardan oluşan bir ortamdır. Antibiyotikler, hastalığa neden olan bakterilerin yanı sıra tüm sağlıklı bakterileri de ayrım gözetmeksizin yok eder ve bu da bağırsak mikrobiyomunuzun dengesini bozabilir. Bu durum vajinal mantar enfeksiyonlarından ciddi bağırsak enfeksiyonlarına kadar çeşitli sağlık sorunlarına neden olabilir. Ayrıca sağlıklı bakterilerin vitamin sentezi, bağışıklık sistemini güçlendirme, zararlı bakterilerin çoğalmasını önleme gibi faydalı etkileri de ortadan kalkar.

Antibiyotiklerle ilişkili yan etkiler: Her ilacın olası yan etkileri vardır. Ancak, ne kadar çok uygunsuz antibiyotik kullanılırsa, karın ağrısı, mide bulantısı, iştahsızlık, ishal, böbrek ve karaciğer hasarı gibi bir yan etki gelişme riski o kadar artar. Doktorunuz tarafından önerilmeden antibiyotik kullanmak veya önerilen dozdan fazlasını almak yan etki olasılığını artırır.

Maliyet artışı ve sağlık hizmeti kaynaklarının israfı: Antibiyotiklerin uygunsuz kullanımı direnç gelişimine yol açmakta, bu da tedavisi zor ağır hastalıklara, hastanede kalış süresinin uzamasına, komplikasyonların artmasına ve tüm bunların sonucunda yüksek maliyetlere neden olmaktadır. Sağlık hizmetlerinin kalitesini artırmak için kullanılacak finansmanın antibiyotik direncinin neden olduğu sorunlara tahsis edilmesine yol açacaktır.

Çevresel Etki: ilaca dirençli enfeksiyonlar hayvanların ve bitkilerin sağlığını etkilemekte, tarımsal verimliliği azaltmakta ve gıda güvenliğini tehdit etmektedir.

Gelecekte bizi antibiyotik direnci nedeniyle ne gibi tehlikeler bekliyor?

Antimikrobiyal direnç, dünyada en çok ölüme neden olan sorunlardan biridir. Her 6 saniyede bir kişinin dirençli mikroorganizmaların neden olduğu enfeksiyonlar nedeniyle öldüğü tahmin edilmektedir. Bu nedenle yeni antibakteriyel tedavilere acilen ihtiyaç duyulmaktadır. Ancak, dünya genelinde yeni antibiyotiklerin geliştirilmesi için ayrılan araştırma ve geliştirme kaynaklarının uzun süredir yetersiz olduğu bilinmektedir. İlaç üreticilerinin araştırma ve geliştirmeye yatırım yapmaları için teşvik edilmemesinin, antimikrobiyal dirençle mücadelede inovasyonun önündeki en büyük engel olduğu ileri sürülmektedir.

Antibiyotik direncinin önlenmesi ve yeni antibiyotiklerin geliştirilmesi için etkili ve yenilikçi bir strateji geliştirilmediği takdirde, yaygın enfeksiyonlar tedavi edilemez hale gelebilir, modern tıbbın sunduğu etkili tedaviler sınırlanabilir ve ölüm oranlarındaki iyileşmeler tersine dönebilir.

Bilimsel çalışmalara göre, 2019 yılında dünya genelinde 1,27 milyon ölüm doğrudan, yaklaşık 5 milyon ölüm ise dolaylı olarak antimikrobiyal dirençli enfeksiyonlarla ilişkilendirilmiştir. Bu sayının 2050 yılına kadar yılda 10.000.000'a çıkacağı ve kanserden kaynaklanan ölümleri çok aşacağı tahmin edilmektedir. Son yirmi yıldır giderek artan antibiyotik direnci, küresel halk sağlığı için ciddi risk yaratmış olup, artık 21. yüzyılın en büyük sağlık tehlikesi olarak değerlendirilmekte ve tedavi seçenekleri ciddi şekilde sınırlanmaktadır.

Antibiyotik direnciyle mücadele etmek için hem ulusal hem de uluslararası düzeyde akademi ve endüstrilerin iş birlikçi çabalarıyla yeni antimikrobiyallerin araştırma ve inovasyonuna daha fazla yatırım yapılması gerekmektedir. Antibiyotik direncindeki artışı durdurmaya ve yeni antibiyotiklerin keşfini sağlamaya yönelik küresel olarak koordineli eylemler benimsenmediği sürece, 21. yüzyıl için insanlık geleceğine yıkıcı etkileri olacak bir antibiyotik sonrası dönem ortaya çıkabilir.

Yanlış antibiyotik kullanımın sakıncaları nelerdir ve antibiyotik kullanımında nerede hata yapıyoruz?

Antibiyotikler enfeksiyonları tedavi etmek için hayati önem taşır, ancak uygunsuz ve aşırı antibiyotik kullanımına karşı dikkatli olmak zorundayız. Enfeksiyonları önlemek, onları tedavi etmekten daha önemlidir. Bu da koruyucu sağlık hizmetlerinin toplum genelinde etkin bir şekilde uygulanması ile mümkün olacaktır. Bu şekilde, antibiyotik direncine karşı ilk ve en önemli önlem alınabilir.

Antibiyotik kullanımında yapılan en sık hatalar şunlardır:

Doktor önerisi olmadan antibiyotik kullanmak
Bir başkasının tavsiyesiyle ya da daha öncedeki tedaviden kalmış antibiyotiklerin kullanılması
Gereksiz olduğunu söylediği halde antibiyotik yazması için doktora baskı yapmak
Virüslerin neden olduğu gribal enfeksiyonlarda, soğuk algınlığında, bağırsak enfeksiyonlarında antibiyotik kullanmak
Yanlış dozda antibiyotik almak, örneğin düzensiz almak veya çok erken kesmek
Bitki ve hayvan endüstrisinde uygunsuz ve aşırı antibiyotik kullanımı

Hangi hastalıklarda antibiyotik yanlış kullanılıyor?

Hastane dışında verilen antibiyotik reçetelerinin en az %50-%60'nın gereksiz olduğu tahmin edlmektedir. Gereksiz antibiyotik kullanımına neden olan en yaygın durumlar üst solunum yolu enfeksiyonları, idrar yolu enfeksiyonları ve bağırsak enfeksiyonlarıdır. Yetişkinlerdeki üst solunum yolu enfeksiyonlarının yaklaşık %80’ininde ve idrar yolu enfeksiyonlarının yarısından fazlasında gerçekte antibiyotik kullanılmasına ihtiyaç yoktur. Çoğu idrar yolu enfeksiyonu bakteriyel olsa da, komplike olmayan enfeksiyonlar genellikle kendiliğinden düzelir. Sinüs enfeksiyonları için antibiyotikler çok nadiren gereklidir. Sinüs enfeksiyonlarının sadece %2'sinde etken bakteriyeldir ve sadece bu durumlarda antibiyotik kullanılmalıdır.

Çoğunlukla virüslerin neden olduğu ve antibiyotik kullanımına gerek olmayan hastalıklar şunlardır: